آثار تعالیم اسلام در انقراض مزدکیان

دین مزدک به وسیله نیروی نظامی و اعمال زور و خشونت فوق العاده بر حسب ظاهر درهم کوبیده شد، ولی مانند آتشی در زیر خاکستر همچنان باقی‏ بود. مسلما اگر اسلام ظهور نمی‏کرد آیین مزدکی به واسطه خاصیت اشتراکی‏ بار دیگر بروز می‏کرد و زبانه می‏کشید، زیرا علل و موجباتی که موجب‏ پیدایش آن مذهب و گرایش سریع و عجیب مردم به آن بود، همچنان باقی‏ بود. دین مزدک از نظر اصول فکری و اعتقادی درباره جهان و خلقت و انسان‏، از دین زرتشتی چیزی کسر نداشت، در همان سطح بلکه اندکی بالاتر بود، از این نظر جاذبه ‏اش از سایر ادیان موجود کمتر نبود، و از نظر تعلیمات‏ اجتماعی در جهت عکس آیین زرتشتی بود که همواره طرفدار اقویا و صاحبان‏ قدرت است و از این جهت در میان توده مردم جاذبه ای نیرومند داشت.
اثر زور و اعمال خشونت موقت است، عامل اصلی انقراض مزدکیان اسلام‏ بود، اسلام که دین توحیدی بود، یک سلسله اصول و مبانی خاص درباره خدا و خلقت و انسان و حیات آورد که با عقائد مزدکی قابل قیاس نبود و در تعلیمات اجتماعی خود بر عدل و مساوات و برابری افراد و نژادها تکیه کرد، بدون آنکه افراط کاریهای مزدکی را در برداشته باشد، قهرا هم از جنبه‏ فکری و هم از جنبه اجتماعی از طریقه مزدکی جاذبه بیشتری داشت. توده‏ مردم ایران به جای گرایش به طریقه مزدکی به اسلام که منادی توحید و عدل‏ بود گرویدند.
علت اینکه مزدکی گری نیز مانند مانویت بکلی منقرض شد و حتی به صورت‏ یک اقلیت مانند زرتشتی گری باقی نماند، همان است که در علت انقراض‏ مانویان گفته شده که: مسلمین مزدکیان را اهل کتاب نمی‏شمردند و برای‏ مذهب آنها ریشه آسمانی قائل نبودند و مزدکی گری را مانند مانویگری نوعی زندقه به شمار می‏ آوردند. این بود که آیین مزدکی نتوانست لااقل مانند زرتشتی‏ گری به صورت یک اقلیت باقی بماند. البته جنبه‏ های افراطی مزدکی گری چه‏ از جنبه ‏های اخلاقی و زهد و ریاضت و چه از جنبه ‏های اجتماعی و اشتراکی مطلق‏، عامل دیگری است برای انقراض کلی این آیین و این مسلک.