توکل مطلق پیامبران بر خداوند

انبیاء معمولا از میان اقوامی قیام می کردند که علاوه به انحرافات فکری و عقیدتی، آلوده انواع مفاسد اخلاقی بودند، لذا هنگامی که آنها بر ضد این عقاید خرافی و آن مفاسد اخلاقی قیام می کردند، شورشی در محیط بر ضد آنها پیدا می شد، و گاهی در میان یک ملت تنهای تنها بودند، در چنین شرایطی آنچه به آنها توان و نیرو برای پیشبرد اهدافشان می داد مسئله توکل بر خداوند بود.
مقصود از توکل، واگذاری کارها به خدا است البته نه به این معنا که جهان اسباب و مسببات را نادیده بگیریم و پیوسته در انتظار این باشیم که دستی از غیب بیرون آید و کاری را صورت دهد، زیرا توکل به این معنا بر خلاف سنت حکیمانه خدا است، اراده حکیمانه او بر این تعلق گرفته است که حوادث مادی و فیوض معنوی از طریق اسباب و علل ویژه تحقق یابند و نادیده گرفتن این حلقه ها بر خلاف مشیت او است، از این جهت باید یک فرد کوشا درهای اسباب و علل ظاهری را به خوبی بزند و از آن درها وارد شود.
ولی در عین حال بداند که این اسباب یک رشته امور وابسته به اراده حق، بیش نیستند، و چه بسا این اسباب از کار بیفتند و یا انسان در تشخیص اسباب دچار اشتباه شود و یا در مقابل این اسباب، موانعی ظاهر شود، به خاطر یک چنین زمینه های واقعی باید کار را به خدا بسپارد که این اسباب در پرتو مشیت حکیمانه خدا، او را به هدف برساند.
از این جهت پیامبران پس از تمسک به اسباب و علل طبیعی و عادی و یا اعمال قاطعیت و ابراز سازش ناپذیری، سرانجام به خدا توکل نموده و آن را سنگ زیرین آسیاب تلقی می کردند که بر پایه آن سنگ روئین می تواند تلاش کند و منشأ اثر باشد. اینک در این مورد آیاتی را یادآور می شویم:
1- در داستان هود در سوره ی هود، آیه 54 تا 56 می خوانیم:
«قالوا یهود ما جئتنا ببینة و ما نحن بتارکى ءالهتنا عن قولک و ما نحن لک بمؤمنین * إن نقول إلا اعترئک بعض ءالهتنا بسوء قال إنى‏ أشهد الله و اشهدوا أنى‏ برى‏ء مما تشرکون * من دونه فکیدونى جمیعا ثم لا تنظرون * إنى‏ توکلت على الله ربى‏ و ربکم؛ قوم مشرک و متعصب و لجوج به او گفتند تو دلیل روشنی برای ما نیاوردی و ما خدایان خود را به خاطر سخنان تو رها نخواهیم کرد و اصلا به تو ایمان نمی آوریم، ما معتقدیم خدایان ما بر تو خشم و غضب کرده اند و عقلت را ربوده اند!
ولی هود با شجاعت تمام ایستاد و گفت: «من خدا را به گواهی می طلبم، شما هم گواه باشید که من از تمام بت های شما بیزارم، همگی دست به دست هم دهید و هر کاری می توانید بکنید و مرا مهلت ندهید، زیرا من تنها بر خداوند توکل کردم که پروردگار من و شما است» «انی توکلت علی الله ربی و ربکم»
2- نوح آنگاه که آیات الهی را گوشزد قوم خود کرد و از آنان احساس کبر و روی گردانی نمود و آگاه شد که آنان در صدد حیله و خدعه هستند چنین گفت: «یا قوم ان کبر علیکم مقامی و تذکیری بآیات الله فعلی الله توکلت فاجمعوا امرکم و شرکاء کم ثم لا یکن امرکم علیکم غمة، ثم اقضوا الی و لا تنظرون؛ ای مردم هرگاه مقام و یادآوری های من به آیات الهی، برای شما قابل تحمل نیست، قدرت خود و شرکای خود را گردآورید، تا کارتان برای شما پنهان نباشد آنگاه به زندگی من پایان بخشید و مهلت ندهید (ولی این کار را نمی توانید انجام دهید).» (یونس/ 71)
3- این نه تنها منطق نوح بود، بلکه شیوه تمام رسولان الهی توکل بر خدا بوده است، آنگاه که قرآن درباره رسولان اعزام شده به سوی قوم نوح و عاد و ثمود و ملت های پس از آنان، سخن می گوید، یادآور می شود که ملت ها، آنان را تکذیب کردند و به بهانه اینکه پیامبران، آنها را از راه های نیاکان باز می دارند، روی برگردانیدند، در این موقع پیامبران پس از به کار انداختن تمام ابزارهای تبلیغی، توکل بر خدا را پیش گرفته و گفتند: «و ما لنا الا نتوکل علی الله و قد هدانا سبلنا و لنصیرن علی ما اذیتمونا وعلی الله فلیتوکل المتوکلون؛ چرا ما بر خدا توکل نکنیم در حالی که ما را به راه های خودمان هدایت کرده و ما در برابر آزارهای شما استقامت می ورزیم و متوکلان بر خدا تکیه کنند.» (ابراهیم/ 12)
انسان هنگامی که با مخالفت یک نفر آدم جاهل و نادان و متعصب رو به رو می شود غالبا به وحشت می افتد تا چه رسد به اینکه بخواهد بر ضد یک قوم عظیم منحرف که دارای تمام این صفاتند قیام کند و هیچ عده و عده ای نداشته باشد، مسلما این کار جز با یک نیروی الهی میسر نمی شود، نیرویی زائیده از توکل و توکلی مولود ایمان به خدا و حاکمیت او در تمام جهان هستی.
جالب این است: پیامبران نه تنها نسبت به تهدیدهای آنها حساسیت نشان نمی دهند، بلکه تمام قدرت و قوت آنها را به زیر سوال برده و تحقیر می کنند و به آنها می فهمانند که کمترین واهمه ای از آن همه جمعیت بت پرست لجوج ندارند. این توکل بی نظیر یکی از ویژگی های انبیاست.