تعلیماتی درباره مسئولان نظام اسلامی در نهج البلاغه

کتاب سترگ و گرانقدر نهج البلاغه منشور عدالت انسانی و کارنامه قسط قرآنی است، در بخشی از این کتاب با ارزش، سخنانی از امام علی (ع) درباره وظایف مسئولین آمده است:
به هنگام قبول مسئولیت هدیه نپذیرید، و اگر همه جهان را به شما بدهند تا به موری ستم کنید نکنید.
حاصل زحمت زحمتکشان را به خود ایشان بدهید.
از ستم کردن بپرهیزید، و از عاقبت بسیار خطرناک ظلم بترسید.
مسئولان باید در خانه هایی ساده زندگی کنند، و زندگیهایی بسیار محدود داشته باشند وگرنه مسئول اسلامی نیستند.
مسئولان باید مقام (و پست) را یک امانت و یک مسئولیت بدانند نه یک دکان.
اگر مسئولی در اموال عمومی خیانت کرد (چه کم چه بسیار) کمر او را بشکنید.
مسئولان باید چیزی بیشتر از حق لازم از مردم نگیرند، و احترام مردم را نگاه دارند.
مسئولان باید حقوق محرومان را، تمام و کمال، در اختیار آنان قرار دهند، و از خدای متعال بترسند، و در این باره کوتاهی نکنند.
مسئولان باید به مردم چنان به یک چشم نگاه کنند که نه قدرتمندان و توانگران جرأت ظلم کردن بیابند، و نه ضعیفان و ناتوانان از اجرای عدالت ناامید گردند.
مسئولان نباید به دعوت اغنیا پاسخ دهند و بر سر سفره های رنگارنگ بنشینند، و به میهمانیی پا گذارند که توانگران در آن حاضرند و مسکینان از آن محروم.
آیا می توان مسئول بود و شکم خود را سیر داشت، در حالی که در قلمرو مسئولیت انسان، محرومانی گرسنه سر بر بالین نهند و یتیمانی به قرص نان نرسند.
مسئولان باید با مردم با انصاف رفتار کنند و از تأمین نیازمندیهای آنان سرباز نزنند.
مسئولان باید امیال خویش را زیر پا نهند و از خواسته های خود دست بشویند.
مسئولان باید بدانند که مردم یا برادر دینی آنانند یا همنوع آنان، پس باید با همه رفتاری با گذشت و انسانی داشته باشند.
مسئولان نباید هر کاری می خواهند بکنند و بگویند: ما مسلطیم و مردم باید از ما اطاعت کنند.
مسئولان باید با نزدیکان و دوستان خویش همانگونه رفتار کنند که با دیگران می کنند، وگرنه به مردم ستم کرده اند. و هر کس به مردم ستم کند طرف او در روز قیامت خداست.
مسئولان باید همواره روشی را در پیش گیرند که هرچه بیشتر باعث گسترش عدالت باشد.
مسئولان باید به توده ها تکیه کنند نه به اشراف و اعیان و طبقات ممتاز.
مسئولان باید به زندگی مردم محروم و بیچاره و محتاج و درمانده و نیازهای آنان هر چه بیشتر توجه کنند، و بخشی از بیت المال را به آنان اختصاص دهند، و در این باره میان دور و نزدیک فرق نگذارند.
مسئولان باید از حال مردم فراموش شده و از نظر افتاده جویا شوند و آگاه باشند، و از وضع یتیمان و سالخوردگان و کسانی که روی سؤال و مراجعه ندارند بیخبر نماند.
مسئولان باید با افراد خداترس صادق معاشرت کنند، و از کسی توقع مدح و تملق گویی نداشته باشند.
مسئولان باید وقتی را به نیازمندان اختصاص دهند و با کمال فروتنی و تواضع در برابر آنان حاضر شوند، و میان خود و آنان حایل و حاجبی قرار ندهند، تا آنان بتوانند به راحتی حرف دلشان را بگویند و دردشان را در میان نهند، بی هیچ گرفت و گیری و محدودیتی. و در این کار است که موجب رضای خدا و نزول رحمت اوست.
هر مسئولی خویشان و بستگانی دارد که چه بسا بخواهند از موقعیت و قدرت او سوء استفاده کنند و بر مردم ستم روا دارند (و از حد و حق خود بیشتر بخواهند)، باید ریشه این امور را بکند، و چیزی از اموال و امکانات عمومی را به آنان ندهند، و نگذارد کسی سر سوزنی از مردم و حقوق و امکانات آنان بهره اختصاصی ببرد.
مسئولان باید چیزی از اموال عمومی را به خود اختصاص ندهند.
مسئولان اگر کسی را بر دیگری ترجیح دهند، نمی توانند در اجرای عدالت موفق باشند.
مسئولان باید اموال عمومی را در میان نیازمندان تقسیم کنند.
مسئولان باید بدانند که بسیاری از بازرگانان و بازاریان مردمیند سختگیر و به شکل زشتی حریص، که کالاهای مورد نیاز مردم را (به منظور گرانفروشی) احتکار می کنند، و به دلخواه خود نرخ می گذارند... این امور کمر ملت را می شکند، پس باید با آنها مبارزه کرد، تا خرید و فروش ساده انجام یابد، و ترازوها و پیمانه ها درست و عادلانه باشد، و نرخها چنان باشد که به احدی ستم نرود.