دلایل معتقدان به باطل بودن عمل بدون ایمان

در قبال بعضی روشنفکران که مدعی هستند عمل خیر از هر کس در هر وضع و حالی که باشد مقبول درگاه خداست، مقدسان سختگیر قرار گرفته اند و اینها درست در نقطه مقابل آنها موضعگیری کرده اند. اینها می گویند محال است که عملی از غیرمسلمان پذیرفته باشد. اعمال کافران و همچنین مسلمانان غیر تشیع یک پول هم ارزش ندارد. کافر و مسلمان غیر شیعه، خودش مردود و مطرود است، پس عملش به طریق اولی مردود است. این گروه نیز دو دلیل می آورند: عقلی و نقلی.
مقدس مآبها برای دلایل نقلی خود به دو آیه از قرآن کریم و پاره ای از روایات و احادیث استدلال می کنند. در پاره ای از آیات قرآن تصریح شده که عمل کافر غیر مقبول است، همچنان که در روایات بسیاری وارد است که عمل غیر شیعه یعنی عمل کسی که ولایت ائمه معصومین (ع) را ندارد مقبول نیست. در سوره مبارکه ابراهیم، خدا اعمال کفار را به خاکستری تشبیه می کند که به وسیله تندبادی پراکنده شود و از دست برود: «مثل الذین کفروا بربهم اعمالهم کرماد اشتدت به الریح فی یوم عاصف لا یقدرون مما کسبوا علی شیء، ذلک هو الضلال البعید؛ مثل کافران اینگونه است که کارهای ایشان همچون توده خاکستری است که در یک روز طوفانی دستخوش باد سختی گردد، بر چیزی از آنچه فراهم کرده اند دست نمی یابند، آن است گمراهی عمیق» (ابراهیم/ 18).
در آیه ای از سوره مبارکه نور، اعمال کافران به سرابی تشبیه شده است که آب نما است ولی از نزدیک هیچ است. این آیه می فرماید: خدمات بزرگی که چشمها را خیره می کند و در نظر برخی از ساده لوح ها حتی از خدمات انبیاء هم بزرگتر است اگر با ایمان به خدا توأم نباشد هیچ و پوچ است و عظمت آن، خیالی بیش نیست، همچنان که سراب. اینک متن آیه کریمه: «و الذین کفروا اعمالهم کسراب بقیعة یحسبه الظمان ماء حتی اذا جاءه لم یجده شیئا و وجد الله عنده فوفیه حسابه، و الله سریع الحساب؛ و کافران کارهایشان همچون سرابی در بیابان است که شخص تشنه آن را آب می پندارد، تا وقتی که نزدیک آن بیاید می بیند که هیچ نیست، و خدا را در آنجا می یابد که به حساب وی می رسد و خدا بی درنگ حساب را تصفیه می کند» (نور/ 39).
مثل آن را در آیه بعد چنین می خوانیم: «او کظلمات فی بحر لجی یغشاه موج، من فوقه موج، من فوقه سحاب، ظلمات بعضها فوق بعض، اذا اخرج یده لم یکد یراها، و من لم یجعل الله له نورا فما له من نور؛ یا همچون پاره های ظلمت در دریایی ژرف، که آن را موجی که روی آن موجی است فرا گیرد، و در بالا ابری قرار گرفته باشد، وقتی آدمی دست خویش را بیرون آورد نتواند آن را ببیند. هر که را خدا روشنی ندهد، هیچ روشنی ندارد» (نور/ 40)
از ضمیمه ساختن این آیه با آیه قبل چنین استنباط می کنیم که اعمال نیک کافران با همه ظاهر فریبا، سرابی بی واقعیت است و اما اعمال بد ایشان وامصیبتا، شر اندر شر و ظلمت روی ظلمت است.
محمد ابن مسلم می گوید از امام باقر (ع) شنیدم که فرمود: «هر کس خدا را پرستش کند و خود را در عبادت به رنج وا دارد و امامی که خدا برایش تعیین کرده است نداشته باشد، عملش نامقبول و خودش گمراه و سرگردان است و خداوند اعمال او را دشمن می دارد... و اگر به این حال بمیرد مردنش مردن اسلام نیست، مردن کفر و نفاق است. ای محمد بن مسلم بدان که پیشوایان ظلم و پیروانشان از دین خدا بیرونند، خود گمراه شدند و دیگران را نیز گمراه ساختند، اعمالی که انجام می دهند مانند خاکستری است که در یک روز طوفانی دستخوش بادی سخت گردد که به هیچ چیزی از آنچه فراهم کرده اند دست نمی یابند، آن است گمراهی عمیق»
این است دلائل کسانی که می گویند اساس سعادت و نیکبختی، ایمان و اعتقاد است. گاهی برخی از این گروه، افراط کرده و صرف ادعای ایمان و در حقیقت انتساب محض را ملاک قضاوت قرار می دهند، مثلا مرجئه در زمان بنی امیه همین فکر را تبلیغ می کردند، و خوشبختانه با انقراض بنی امیه منقرض شدند. در آن عصر، فکر شیعی که از ائمه اهل بیت (ع) الهام می گرفت، نقطه مقابل فکر مرجئه بود، ولی بدبختانه در اعصار اخیر فکر مرجئه در لباس دیگر در میان عوام شیعه نفوذ کرده است. گروهی از عوام شیعه صرفا انتساب ظاهری به امام علی (ع) را برای نجات کافی می شمارند و این فکر عامل اساسی بیچارگی شیعه در عصر اخیر بشمار می رود. دراویش و متصوفه اعصار اخیر به نحوی دیگر و بهانه ای دیگر عمل را تحقیر می کنند. آنها موضوع صفات قلب را دستاویز قرار داده اند در صورتی که صفای حقیقی قلب محرک و مؤید عمل است نه منافی با آن. در مقابل این طبقات کسانی هم پیدا شدند که ارزش عمل را به جایی رساندند که گفتند مرتکب کبیره کافر است. خوارج چنین عقیده ای داشتند. برخی از متکلمین، مرتکب کبیره را نه مؤمن می دانستند و نه کافر و قائل به «منزلة بین المنزلتین» بودند.