مختصری درباره شخصیت ها و مجامع مهم فلسفه

از این طبقه افراد زیادی نمی شناسیم آنچه از نقل ها برمی آید این است که فارابی و ابوبشر متی  و ابن کرنیب شاگردها داشته اند، ولی اطلاع درستی از آنها نداریم. از شخصیت های این طبقه:

1 - یحیی بن عدی منطقی، نصرانی است، این مرد با ابن الندیم معاصر بوده است و ابن الندیم نسبت به پر کاری او، اعجاب دارد. ابن الندیم و ابن القفطی و ابن ابی اصیبعه بالاتفاق نوشته اند که وی شاگرد ابونصر فارابی و ابوبشر متی بوده است. همه (مخصوصا ابن القفطی) کتابهای زیادی از او نقل کرده اند که بیشتر منطقی است، ولی احیانا مسائلی از مسائل فلسفه اولی (که در دوره قبل از فارابی خصوصا در مسیحیان کمتر دیده می شود) طرح کرده است. ابن الندیم و به تبع او ابن القفطی و ابن ابی اصیبعه نوشته اند که ریاست منطقیین در زمان او به او منتهی شده بود وی در سال 363 و یا 364 درگذشته است و گفته اند 81 سال عمر کرده است.

2 - غیر از یحیی بن عدی، در طبقه چهارم جمعیت اخوان الصفا و خلان الوفا را باید نام برد، گروهی هستند گمنام و خود خواسته اند گمنام باشند، اما نشان داده اند که گروهی هستند هم فیلسوف و هم متدین و متعهد، به منظور اصلاح جامعه بر اساس ایده ای که داشته اند به کار بردن فلسفه و دین توأما دست بکار شده، انجمنی تشکیل داده (حزب مانند) اعضاء می پذیرفته و شروط و آدابی داشته اند و مجموع 52 رساله که در حقیقت بیان کننده جهان بینی و ایدئولوژی آنها است و از یک نظر یک دائره المعارف برای عصر آنها محسوب می شود و اثری است جاودانی و از شاهکارهای جهان اسلام آفریده اند. اخوان الصفا هم از اسلاف خود مخصوصا فارابی متأثر بوده اند و هم در اخلاف خود اثر گذاشته اند، هر دو قسمت نیازمند به بحث طولانی است و از حدود بحث ما خارج است. آنچه از نام آنها بر ما آشکار است همانها است که ابوحیان توحیدی که تقریبا معاصر آنها بوده فاش کرده است: ابوسلیمان محمدبن معشر بستی، ابوالحسن علی بن هارون زنجانی، ابو احمد مهرجانی عوفی، زیدبن رفاعة.
بعضی دیگر نام افراد دیگری از قبیل ابن مسکویه رازی  متوفا 421، عیسی بن زرعة متوفا 398 (مترجم و فیلسوف) و ابوالوفاء بوزجانی (نابغه ریاضیدان معروف متوفا 387) و بعضی دیگر را می برند ولی بعضی از اینها به اوایل قرن پنجم تعلق دارند در صورتی که در نیمه دوم قرن چهارم کار اخوان الصفا تا حدودی شناخته بوده است.
ابوحیان توحیدی در سال 373 مرام و عقیده و مسلک و روش اخوان را برای وزیر صمصام الدوله بن عضدالدوله بازگو کرده است و گفته من این رسائل را به استادم ابوسلیمان منطقی سجستانی عرضه کردم و او درباره آنها اظهار نظر کرد. علیهذا می بایست این رسائل در حدود نیمه قرن چهارم تألیف شده باشد و به همین جهت با اینکه تاریخچه اخوان در دست نیست، باید آنها را از طبقه چهارم یعنی هم طبقه با شاگردان فارابی به شمار آوریم. اخوان الصفا که میان عقل و دین، فلسفه و شریعت، جمع کرده اند و آن دو را مکمل یکدیگر می دانند، در روش فلسفی خود تمایل فیثاغورسی دارند، بر اعداد زیاد تکیه می کنند. و در جنبه اسلامی، تمایل شدید شیعی و علوی دارند.