کیفیت ارائه اعمال در روز قیامت

در «تفسیر عیّاشی» از خالد بن نَجیح از حضرت صادق (ع) وارد است که: «قَالَ: إذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَمَةِ دُفِعَ إلَی الاْءنْسَانِ کِتَابُهُ ثُمَّ قِیلَ لَهُ: اقْرَأْ! قُلْتُ: فَیَعْرِفُ مَا فِیهِ؟ فَقَالَ: إنَّ اللَهَ یُذَکِّرُهُ؛ فَمَا مِنْ لَحْظَةٍ وَ لاَ کَلِمَةٍ وَ لاَ نَقْلِ قَدَمٍ وَ لاَ شَیْءٍ فَعَلَهُ إلاَّ ذَکَّرَهُ کَأَنَّهُ فَعَلَهُ تِلْکَ السَّاعَةَ. فَلِذَلِکَ قَالُوا: «یَـ'وَیْلَتَنَا مَال ِهَـ'ذَا الْکِتَـ'بِ لاَ یُغَادِرُ صَغِیرَةً وَ لاَ کَبِیرَةً إِلاَّ´ أَحْصَبـ'هَا (آل عمران/ 30 و کهف/ 49)؛ می فرماید: چون روز قیامت بر پا شود، نامه عمل هر کس به او داده میشود و سپس به او گفته می شود: بخوان! راوی گوید: عرض کردم: آیا آنچه در آن نامه عمل است این شخص می شناسد و می فهمد؟ حضرت فرمود: خداوند او را می فهماند و متذکّر می کند، و بنابراین هیچ لحظه ای بر او وارد نشده است، و کلمه ای از او صادر نگردیده است، و یک گام بر نداشته است، و هیچ عملی را انجام نداده است، مگر اینکه خداوند او را متذکّر می کند و آگاه می نماید، به طوری که گویا آن عمل را در همان ساعت به جای آورده است و بدین جهت است که می گویند: ای وای بر ما، این چه کتابی است که از ضبط و ثبت و شمارش هیچ صغیره و کبیره ای دریغ ننموده است!»
حقّاً اینگونه روایات صادره از ائمه معصومین (س) معجزه است. یعنی اینگونه توغّل در أسرار الهیّه و معارف ربّانیّه دلالت بر احاطه و سعه نفوس آنان می کند، به حدّی که گویی آنان در قیامتند و می بینند و برای ما شرح و توضیح می دهند؛ مناظر و وقایع آنجا را یک به یک مشاهده می کنند و سپس برای ما بیان می نمایند. می فرماید: انسان تمام اعمال خود را می بیند مثل اینکه این عمل عمل اوست که در آن ساعت انجام داده است. انسان در قیامت اعمالی را که در دنیا انجام داده و به صورت مُلکی و ظاهری بوده، به صورت ملکوتی چنان می بیند و می یابد که گویی آن عمل را در همان ساعت به جای آورده است؛ نه آنکه خودش کنار است و عمل را تماشا می کند.
«کَأَنَّهُ فِعْلُهُ تِلْکَ السَّاعَةَ» یا اینکه «کَأَنَّهُ فَعَلَهُ تِلْکَ السَّاعَةَ». «گویا اینکه عمل اوست در آن ساعت» و یا اینکه «گویا آن عمل را در آن ساعت انجام داده است» و خود را می بیند که مشغول به  جا آوردن آن عمل است و بر همین اساس است که فریادها بلند می شود و همه صدا می زنند: یَـ'وَیْلَتَنَا! ای وای بر ما! مَا لِهَـ'ذَا الْکِتَـ'بِ؟ چیست داستان و قضیّه این نامه عمل که لاَ یُغَادِرُ صَغِیرَةً وَ لاَ کَبِیِرَةً إِلاَّ´ أَحْصَبـ'هَا؛ نه یک گناه کوچکی و نه بزرگی از این نامه عمل جا نیفتاده و فوت نشده است.
«إِنَّا نَحْنُ نُحْیِ الْمَوْتَی ' وَ نَکْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَ ءَاثَـ'رَهُمْ وَ کُلَّ شَیْءٍ أَحْصَیْنَـ'هُ فِی ´ إِمَامٍ مُبِینٍ؛ حقّاً که ما خودمان مردگان را زنده می کنیم و آنچه را که آنان از پیش فرستاده اند و آثارشان را می نویسیم و هر چیزی را در امام مبین شمارش می کنیم» (یس/ 12) چون ممکنست انسان از دنیا برود ولی آثاری داشته باشد، آن آثارش هم در نامه عمل نوشته می شود. کسی مثلاً مسجدی بسازد، بعد از اینکه مُرد، مردم بیایند و در آن مسجد نماز بخوانند، اثر اوست. این اثرها دائماً به نامه عمل او می رسد. هر نمازی که مردم در آن مسجد می خوانند، در نامه عمل او نیز نوشته می شود. در این صورت چه بسا در نامه عمل، بسیاری از کارهایی را که انجام نداده است نوشته می شود: همان اعمالی که مردم در اثر ترغیب و تحریص او انجام می دهند. فرض کنید هزار سال است که مرده است، ولی خیرات و مبرّات مرتّباً در نامه عمل او سرازیر می گردد.
در روز قیامت تعجّب می کند و در نامه عمل خود چیزهایی را می بیند که در دنیا انجام نداده است؛ می گوید: این چه چیزهاییست؟ جواب میرسد: آن مسجدی که ساختی! آن مطلبی که گفتی! آن کتابی که نوشتی! آن طلبه مؤمنی را که تربیت کردی! پلی را که روی رودخانه برای عبور مردم کشیدی! چشمه و کاریز و قناتی را که جاری نمودی! آن بیمارستان و درمانگاهی را که برای مردم فقیر ساختی! اینها همه صدقات جاریه ایست که به دست تو انجام گرفت؛ هر مسلمانی از این منافع تو تا روز قیامت بهرمند شود، به همان مقدار ثواب در نامه عمل تو می نویسند. هر کس تا روز قیامت در این مسجد دو رکعت نماز گزارد ثواب دو رکعت نماز نیز در نامه عمل تو خواهد بود.