دلیل اعطای لقب امیرالمؤمنین به امام علی

امام علی (ع) امام است و ما مأموم؛ امام یعنی آن کسی که در تمام جهات باید نمونه و الگو و اسوه بوده باشد تا انسان بتواند به او اقتدا کند وگرنه امام مطلق نیست؛ امام از جهتی و نه از جهت دگر نیست. تنها امام جماعت نیست؛ امام عدل است، امام زکات است، امام نماز است، امام امر به معروف و نهی از منکر است، امام توحید است، امام قرآن است؛ یعنی در تمام این جهات امام است. و بر این اصل أمیرالمؤمنین گردیده است، و این لقبی است که خداوند به او عطا فرموده است. امیر یعنی إمارت کننده و فرمان دهنده. أمیرالمؤمنین است یعنی پیشوا و الگو و فرماندۀ مؤمنان. أمیرالکافرین نیست، امیر دنیاپرستها نیست، أمیرالتجار نیست، أمیرالزراع نیست؛ أمیرالمؤمنین است. یعنی هر مؤمنی در هر زمان در هر نقطه از جهان که بوده باشد، آن حضرت از نقطه نظر ایمان و آثار و لوازم و خواص ایمان بر او امارت دارد، پس او میشود امام و امیر بطور مطلق. موجودی که به هیچوجه من الوجوه غیر از آن حقیقت پاک و طاهر در او نیست، و در تمام ملکات و عقائد و اخلاق و اعمال هیچ شبهه و شکی ندارد، و لکه و عیبی در او نیست، و رنگی جز رنگ خدائی نگرفته است: «صبغة الله و من أحسن من الله صبغة؛ رنگ الهی و چه رنگی از رنگ الهی خوش تر است؟» (بقره/ 138) و آیه تطهیر دربارۀ او نازل شده، موجودیست طاهر و مطهر؛ این میشود امام و امیر.
عامه و خاصه از رسول الله روایت کرده اند که آن حضرت فرموده است: «ما أنزل الله ءایة فیها یـاأیـها الذین ءامنوا إلا و علی رأسها و أمیرها؛ هیچ آیه ای را خداوند در قرآن کریم فرو نفرستاده است که در آن خطاب به مؤمنان به لفظ یـاأیـها الذین ءامنوا باشد، مگر آنکه علی بن أبیطالب رئیس و امیر آن بوده است.» (مطالب السئول، طبع سنگی، ص 21 و حلیة الاولیاء، ج 1 ص 64 و ینابیع المودة، ص 212)
و بر این اساس مذکور، معنای بسیاری از أخباری که در آن وارد شده است از ائمه اطهار که ما چنینیم و ما چنانیم، ما شفعائیم، ما باب نجاتیم، ما حطه بنی إسرائیلیم، ما حبل متصل بین آسمان و زمین هستیم و غیرها، همه روشن و آشکارا میشود. البته معنایش را همانطور که ما در اینجا بیان کردیم قدری در این دنیا ادراک می کنیم، ولیکن در آن دنیا انسان به تمام معنی الکلمه مشاهده میکند و لمس می نماید و این معانی موجودیت خارج پیدا میکند؛ یعنی انسان قرآن را می بیند که چه عوالمی است که مشرق و مغرب عالم را گرفته، و آن حقیقت أمیرالمؤمنین است که محدود به یک حد خاص و بدن خاصی هم نیست، چون قرآن کلام خداست و کلام خدا مجرد است و حد ندارد. و لذا انسان در آن عالم مقام أمیرالمؤمنین را بی حد و بدون اندازه مینگرد.