مقام امیرالمؤمنین در توحید از نظر قرآن و روایات

حق را چو به خلق شد جلوه گری *** پوشید علی را به لباس بشری
از عالم لامکان به امکان آورد *** تا بیخبران را دهد از خود خبری
عجیب این است که در زمان خود علی هم کسی نفهمید علی چه میگوید. خودش فرمود: «إنما کنت جارا جاورکم بدنی أیاما؛ من همسایه شما بودم، که بدن من چند روزی با شما مجاورت نمود». خطبه های أمیرالمؤمنین در کتاب ها نوشته شد، دست به دست گشت و برای مردم قرائت شد؛ در هر زمان چه کسی فهمید علی چه میگوید؟ استاد ما علامه طباطبائی مدظله چند خطبه از نهج البلاغه راجع به توحید را در جلد ششم تفسیر المیزان از صفحه 96-104 آورده اند که بسیار شایان دقت است.
اول، خطبه اول: الحمد لله الذی لا یبلغ مدحته القآئلون ـ تا آخر خطبه.
دوم، خطبه شصت و سوم: الحمد لله الذی لم یسبق له حال حالا ـ تا آخر خطبه.
سوم، خطبه صد و پنجاهم: الحمد لله الدآل علی وجوده بخلقه ـ تا آخر خطبه.
چهارم، خطبه صد و شصت و یکم: الحمد لله خالق العباد و ساطح المهاد ـ تا آخر خطبه.
پنجم، خطبه صد و هشتاد و چهارم: ما وحده من کیفه، و لا حقیقته أصاب من مثله ـ تا آخر خطبه.
سپس استاد فرموده اند: مطالبی را که در این خطبه ها امیرالمؤمنین بیان فرموده اند درباره توحید بالصرافه ذات حق تعالی، احدی از علماء معنای آنرا تا هزار سال ادراک نکرده است و حتی بوعلی سینا نیز این معنی را تفهم ننموده و توحید حق را توحید عددی میدانسته است. و نیز مطالب نفیسی در پاورقی صفحه 110 آورده اند که شایان ملاحظه است. أقول: ظاهرا مراد استاد از علماء بعد از هزار سال مرحوم صدرالمتألهین است که قائل به توحید بالصرافه است. باری، ما به احترام بدن آن حضرت و به احترام تعلق نفس به آن بدن برای زیارت و دعا و توسل به نجف اشرف میرویم، وگرنه روح و نفس آن حضرت همه جا را گرفته؛ لا شرقیه و لا غربیه. همه جا هست، و با همه چیز هست. ولی اعظم کارخانه صنع ربوبی است جل و عز.
حضرت آدم أبوالبشر برای نجات و وصول به مقصود، به او متوسل شد. حضرت نوح و حضرت موسی و حضرت عیسی و سائر انبیاء به او متوسل شدند. حضرت ابراهیم با آنکه از همه پیامبران غیر از پیامبر اسلام، افضل و اشرف است، و با وجود آنکه از مخلصین بوده است؛ ولی برای وصول به مقام صلوح که از خدا تقاضا میکند، خداوند وعده وصول به آنرا در آخرت به او میدهد: «و لقد اصطفینـاه فی الدنیا و إنه فی الاخره لمن الصالحین؛ در حالی که ما او را در دنیا برگزیدیم و او در آخرت مسلما از شایستگان است» (بقره/ 130) و حضرت یوسف که از خداوند این مقام را تقاضا می نماید، ابدا در قرآن مجید جوابی برای او نیامده است که در دنیا یا آخرت به او داده میشود، و فقط دعا و درخواست او ذکر شده است: «أنت ولی فی الدنیا و الاخره توفنی مسلما و ألحقنی بالصـالحین؛ تو در دنیا و آخرت مولای منی، مرا مسلمان بمیران و قرین شایستگان ساز» (یوسف/ 101) ولی در قرآن مجید از آن حضرت یعنی از أمیرالمؤمنین به صالح المؤمنین تعبیر شده است. «إن تتوبآ إلی الله فقد صغت قلوبکما و إن تظـاهرا علیه فإن الله هو مولاه و جبریل و صـالح المؤمنین و الملائکه بعد ذلک ظهیر؛ اگر (شما دو زن) به درگاه خدا توبه کنید (به نفع شماست زیرا) واقعا دلهایتان از حق برگشته است و اگر بر ضد او همدست شوید، بی تردید خداوند خود یاور اوست، و گذشته از این جبرئیل و نیکوکار مؤمنان (علی) و فرشتگان هم پشتیبانند» (تحریم/ 4). بر اساس سعه روحی و عظمت و علو آن حضرت در مقام توحید ذاتی و فناء و بقاء بالله در ذات حضرت احدیت بر اساس شاگردی رسول الله بود که همه انبیاء به آن حضرت و انوار خمسه طاهره متوسل میشدند و به برکت آنها میخواستند نقصان کمالی خود را ترمیم و تتمیم و تکمیل نمایند. أمیرالمؤمنین یک جلوه نداشت، در هر آن هزار و هزاران جلوه! کجا انسان میتواند با این چشم های رمدآلود جلوه های او را تماشا کند! باید صد هزار دیده داشت تا جلوات او را دید؛ پس باید با چشم علی، علی را نگریست.
دیده ای وام کنم از تو به رویت نگرم *** زانکه شایسته دیدار تو نبود نظرم
خدا کند کار ما در همه عوالم با أمیرالمؤمنین باشد. با یک ندا ما را زنده کند، همانطور که إبراهیم مرغان را ندا کرد و زنده کرد. أمیرالمؤمنین است که میتواند با نظره ملکوتی خود، مس وجود ما را کیمیاوار طلا کند و از عوالم بهیمیت به اوج انسانیت برساند؛ و این انسان ظلمانی محبوس در سجن هوی و هوس را ملکوتی نموده، و به توحید صرف هدایت نماید.
به ذره گر نظر لطف بوتراب کند *** به آسمان رود و کار آفتاب کند

فضیلت زیارت امیرالمومنین و زیارت کنندگان قبر ایشان
در باب زیارت آن حضرت از رسول الله وارد است که: «من زار علیا بعد وفاته فله الجنه؛ کسیکه علی را بعد از وفاتش زیارت کند، برای او بهشت است». و از حضرت صادق (ع) وارد است: «من ترک زیاره أمیرالمؤمنین، لم ینظر الله إلیه. ألا تزورون من تزوره الملائکه و النبیون؟؛ کسیکه زیارت أمیرالمؤمنین را ترک کند خداوند به او نظر نمی کند. آیا زیارت نمی کنید کسی را که ملائکه و پیغمبران زیارت او را می کنند؟» و نیز از آن حضرت روایت است که فرمود: «إن أبواب السمآء لتفتح عند دعآء الزآئر لا میرالمؤمنین؛ فلا تکن عند الخیر نواما؛ به درستیکه درهای آسمان در وقت دعای زیارت کننده أمیرالمؤمنین گشوده میشود؛ پس برای اکتساب خیر و رحمت در خواب نباش !»
مجلسی (رض) روایت میکند از مناقب از کتاب اخبار الطالبیین که: رومیان جماعتی از مسلمانان را اسیر کردند، و آنها را به نزد سلطان روم بردند. سلطان بر آنها کفر را عرضه کرد، آنان امتناع کردند. سلطان دستور داد همه را در دیگ روغن زیتون که جوش آمده بود انداختند، و فقط یک نفر از آنها را باقی گذارد که خبر این داستان را برای مسلمانان ببرد. این مرد که بسوی کشور اسلام حرکت میکرد، در میان شب صدای سم اسبانی به گوشش رسید. ایستاد دید که این اسب سواران همان اصحاب و یاران او هستند که در دیگ جوشیده شده اند. از حرکت و موقعیت آنان سؤال کرد. در پاسخ گفتند: چون أمیرالمؤمنین دار فانی را وداع گفت، یک منادی از آسمان در میان شهیدانی که در خشکی و در دریا شهید شده اند ندا کرد: امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب به درجه شهادت رسیده است؛ شما بر او نماز بخوانید! ما از قبرهای خود حرکت کردیم و بر او نماز خواندیم، و اینک بازگشتیم و عازم مراجعت به خوابگاه های خود هستیم. البته باید دانست که این داستان عالم برزخ است و برای این مرد بطور مکاشفه معلوم شده است.