زمان شفاعت در قیامت است نه در عالم برزخ

یکی از مسائل مهم در بحث شفاعت این است که بدانیم شفاعت چه موقع واقع میشود؟ البته مراد از شفاعت همان شفاعتی است که عذاب را بر میدارد. از جمله آیاتی که میتوان از آن، زمان وقوع شفاعت را دریافت، این آیات واقع در سوره مدثر است: «کل نـفـس بما کسبت رهینة*إلاأصحـاب الیمین*فی جنـات یتسآءلون*عن المجرمین*ما سلککم فی سقر؛ هر نفسی در گرو اعمالی است که کسب کرده است، مگر اصحاب یمین که آنان در بهشت هائی استقرار دارند، و با مجرمان گفتگو دارند، که چه چیز شما را در دوزخ وارد کرده و در آنجا مجتمع نمود؟!» (مدثر/38تا42) «آنها میگویند: چون چنین و چنان بودیم، و چنین و چنان کردیم، شفاعت شفیعان درباره ما ثمری نبخشید؛ «فما تنفعهم شفـاعة الشـافعین»؛ (مدثر/48).
این آیات دلالت داشت که اوصاف کسانی که مورد شفاعت قرار میگیرند چیست و اوصاف کسانی که از شفاعت محرومند کدام است؟ و اینک میگوئیم: علاوه بر دلالت بر اصل شفاعت، دلالت دارند بر اینکه شفاعت شافعان، در رهائی از گرو و رهن نفوس و اقامت و خلود در زندان دوزخ فائده میبخشد، و اما سائر اهوال روز رستاخیز و مشکلات و سختیها و احوال برزخ همه به جای خود باقی بوده و دلیلی بر وقوع شفاعت در آنها نداریم و ممکن است بگوئیم از این آیات استفاده میشود که شفاعت انحصار در استخلاص از گرو آتش جهنم دارد.
میتوان از این آیات نیز استفاده کرد که این گفتگوها بین اهل بهشت و اهل دوزخ بعد از استقرار اهل بهشت در بهشت، و اهل دوزخ در دوزخ رد و بدل میشود، و در وقتی صورت میگیرد که شفاعت نسبت به گروهی از مجرمان تعلق گرفته و آنان را از آتش خارج نموده است؛ زیرا اولا میفرماید: «فی جنـات یتسآءلون» که دلالت بر استقرار دارد، و ثانیا میفرماید: «ما سلککم فی سقر؟» چون سلوک، هر وارد شدنی را نمیگویند، بلکه یک نوع وارد شدنی است که با نظم و پیوستگی و اجتماع صورت گیرد، و ثالثا میفرماید: «فما تنفعهم شفـاعة الشـافعین»، و کلمه ما برای نفی حال است، یعنی در آن حال و در آن وقت، شفاعت شفیعان برای آنان سودی ندارد.
در تفسیر علی بن ابراهیم در ذیل این آیه: «و من ورآئهم برزخ إلی یوم یبعثون؛ و پشت سرشان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند» (مؤمنین/100) وارد است که: «علی بن ابراهیم گفته است برزخ چیزی را گویند که بین دو چیز واقع است و آن ثواب و عذابی است که بین دنیا و آخرت است و این آیه رد بر کسی است که عذاب قبر و ثواب و عذاب قبل از روز قیامت را انکار کرده است و این همان قول حضرت صادق (ع) است که فرمود: سوگند به خدا که من بر شما ترسی ندارم، مگر از عذاب برزخ؛ اما در روز قیامت که امر به ما واگذار میشود، ما بر شما ولایت داریم و شما را مورد شفاعت قرار میدهیم!» از این روایت نیز به طور صراحت بدست میآید که شفاعت، بمعنای برداشتن عذاب به شفاعت، قبل از قیامت نیست.
اما آن روایاتی که وارد است که در حال مرگ، پیامبر اکرم (ص) و أئمه طاهرین (س) حاضر میشوند، و در قبر حاضر میشوند، و مؤمن را بر شدائد احوالی که در پیش دارد کمک میکنند؛ این از باب شفاعت نیست، بلکه از قبیل تصرفات و حکومتی است که به اذن خداوند متعال به آنها تفویض شده است. قول اصحاب اعراف که ائمه طاهرین هستند در مواجهه خود با دوزخیان که: «أهؤلاء الذین أقسمتم لا ینالهم الله برحمة ادخلوا الجنة لاخوف علیکم و لاأنتم تحزنون؛ آیا این بهشتیاناند که شما در دنیا سوگند یاد میکردید که خداوند آنان را مورد رحمت خود قرار نمیدهد؟! همه شما داخل در بهشت شوید، که هیچ ترس و هیچ اندوهی برای شما نیست!» (اعراف/49). این خطاب «داخل بهشت شوید»، خطاب حکومتی است که از والیان و امامان صادر میشود و میتوان از جهتی این آیه ذیل را نیز از این قبیل دانست: «یوم ندعوا کل أناس بإمـامهم فمن أوتی کتـابه و بیمینه فاولئک یقرون کتابهم و لایظلمون فتیلا؛ روز قیامت، روزی است که ما هر یک از مردم را به واسطه امامشان میخوانیم، پس آن کسی که نامه عملش به واسطه جنبه راست او که امام حق است داده شود، آنان نامه عمل خود را میخوانند، و هیچ به آنان ستم نمیشود» (اسراء/71). وساطت امام در خواندن و دادن نامه عمل به توسط امام، از قبیل حکومت موهوبه و واگذار شده است و از مجموع این بحث به دست آمد که زمان وقوع شفاعت در آخرین موقف از مواقف قیامت است که با شمول غفران خداوند یا برای جلوگیری از دخول در آتش، و یا به اخراج بعضی از کسانی که در آتش رفته اند، به واسطه اتساع رحمت حضرت حق و ظهور کرامت میباشد.

نبودن شفاعت در برزخ
در "کافی" با سند متصل خود از عمرو بن یزید روایت میکند که میگوید: «قلت لابی عبدالله علیه السلام: إنی سمعتک و أنت تقول: کل شیعتنا فی الجنة علی ما کان فیهم. قال: صدقتک، کلهم والله فی الجنة. قال: قلت: جعلت فداک، إن الذنوب کثیرة کبار. فقال: أما فی القیامة فکلکم فی الجنة بشفاعة النبی المطاع أو وصی النبی، ولکنی والله أتخوف علیکم فی البرزخ. قلت: و ما البرزخ؟ قال: القبر منذ حین موته إلی یوم القیمة؛ عمرو بن یزید میگوید: به حضرت امام جعفر صادق (ع) عرض کردم: من شنیدم که شما می گفتید: تمام شیعیان ما با هر کرداری که دارند در بهشت هستند. حضرت فرمود: این قول تو را تصدیق میکنم، سوگند به خدا که همه در بهشتند. عرض کردم: فدایت شوم! گناهان، بسیار و بزرگ است. حضرت فرمود: اما در قیامت پس همه شما در بهشتید بواسطه شفاعت پیامبر مطاع یا به شفاعت وصی آن پیامبر؛ ولیکن من از برزخ شما نگرانم و در هراس می باشم. عرض کردم: برزخ چیست؟ فرمود: برزخ عبارت است از عالم قبر از وقتی که انسان می میرد تا زمانی که قیامت بر پا میشود» (کافی ج1 ص 66).