ارکان توبه در کلام مولا علی علیه السلام

امام علی (ع) در زمینه توبه فرموده اند: «اولها الندم علی ما مضی؛ اولین شرط (رکن) توبه پشیمانی‏ و حسرت و تأسف و آتش درونی و ناراحتی بر آنچه که گذشته است، می ‏باشد.»
یعنی توبه آن وقت واقعا توبه است که شما نگاهی به صحیفه سیاه اعمال‏ گذشته خودتان بکنید، یک مرتبه یک ندامتی، یک پشیمانی زیادی، یک‏ تأسف و حسرت فوق العاده‏ ای در شما ایجاد شود و دلتان آتش بگیرد که این‏ چه کاری بود که من کردم؟!
فرمود: اولش این است که روحت آتش بگیرد، مشتعل بشود، خودت را غرق‏ در حسرت ببینی، غرق در ندامت و پشیمانی ببینی. چشمت را بر روی‏ گناهانت باز کن! یک محاسبه اعمالی برای خودت درست کن، از خودت‏ حساب بکش، ببین روزی چند تا گناه کبیره مرتکب می ‏شوی؟
شیخ بهائی‏ می‏ گوید:
جد تو آدم بهشتش جای بود *** قدسیان کردند بهر او سجود
یک گنه ناکرده، گفتندش تمام *** مذنبی، مذنب، برو بیرون خرام
تو طمع داری که با چندین گناه *** داخل جنت شوی ای رو سیاه؟
شرط (رکن) دوم توبه چیست؟ فرمود: «العزم علی ترک العود؛ عزم برای ترک بدون بازگشت آن.» یک‏ تصمیم مردانه، یک تصمیم جدی که دیگر من این عمل ناشایست را تکرار نمی‏ کنم. البته شما را با این شعری که خواندم مایوس نکرده باشم، نگویید پس کار ما تمام است، نه «لا تقنطوا من رحمة الله؛ از رحمت‏ الهی مأیوس نباشید.» (زمر/ 53) از هر چه گناه دارید برگردید، خدا می ‏پذیرد. همه‏ شرایط را ذکر کرده ‏اند، ولی حد و اندازه برای گناه ذکر نکرده ‏اند.
نگفته ‏اند اگر گناهت به این حد رسید توبه‏ ات قبول می‏ شود و از آن بالاتر که‏ شد نه، بلکه گفته‏ اند توبه کن قبول می‏ شود اما به شرط اینکه واقعا توبه‏ کنی. اگر آتش درونی در تو پیدا بشود، انقلاب مقدس در روح تو پیدا بشود و تصمیم بر عدم عود بگیری، توبه تو قبول است، اما به شرط اینکه‏ تصمیم تو واقعا تصمیم باشد، نه اینکه بیایی اینجا پچ پچی هم با خودت‏ بکنی و بگویی عجب وضع بدی داریم و بیرون که رفتی فراموش بکنی. این‏ به درد نمی‏ خورد و بدتر است.
اما فرمود کسانی که استغفار می ‏کنند و باز گناه‏ را تکرار می‏ کنند استغفارشان از استغفار نکردن بدتر است. چون این‏ مسخره کردن توبه است، استهزاء خداست، استهزاء توبه است. پس ارکان توبه می شود این دو مورد:
اول: ندامت، حسرت، اشتعال درونی، ناراحتی از گذشته، پشیمانی کامل از گناه.
دوم: تصمیم قاطع و جدی برای‏ تکرار نکردن گناه.