کتاب شفا

این کتاب دانشنامه عظیمی در علوم عقلی و مشروح ترین کتاب "ابن سینا" در فلسفه و اولین کتابی است که در عالم اسلام، با این گستره در نوع خود و با این اسلوب و شرح و بسط در تمام اقسام حکمت نظری، در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی می باشد. نویسنده این کتاب، ابوعلی حسین، فرزند عبدالله بن علی بن سینا مشهور به ابوعلی سینا است. او از دانشمندان بزرگ جهان و ایران و اسلام، فیلسوف، حکیم و طبیب و موسس حوزه فلسفه «مشاء» در تاریخ فلسفه اسلامی است که در سال 370 هجری قمری و در ماه صفر در بخارا به دنیا آمد. پدرش اهل بلخ بود و از عاملان دودمان سامانی که در دوره حکومت نوح بن منصور سامانی از بلخ به بخارا آمد و آنجا ساکن شد.
گفته اند این پدر که از داعیان اسمعیلی بود، از موقع کودکی فرزندش را نزد دانشمندان آن گروه می برد و لذا فرزندش ابن سینا پیش از سن بلوغ، بعضی از دانشها را فرا گرفت و کم کم با نبوغ و استعداد سرشاری که داشت در تمام زمینه های علوم و دانش، به فراگیری مشغول شد و تمام دوران عمر خود را به تالیفات و نشر علوم و... پرداخت.
کتاب شفا، دائرة المعارفی است به عربی و مهمترین و مشروح ترین نوشته حسین بن عبدالله، ابن سینا این کتاب را حدود دو سال در دهه دوم قرن پنجم هجری نگاشته است، البته نمی توان تاریخ دقیق آن را مشخص کرد زیرا در دوره های گوناگونی از زندگی خود که با حوادث گوناگونی همراه بوده، آن را به رشته تحریر در آورد. کتاب شفا چهار بخش اصلی دارد که هر یک از بخش ها به چند فن و هر فن به چند مقاله و هر مقاله دارای فصولی است.
بخش منطق که خود در 4 جلد است، بخش طبیعیات شامل 3 جلد که بحث قوانین حرکت و تغییر و موضوعاتی چون علم النفس (روانشناسی) و جانورشناسی و گیاه شناسی و زمین شناسی، بخش ریاضیات در 2 جلد که مباحث هندسه، حساب، موسیقی و علم هیئت و بخش الهیات در یک جلد که مباحث اولی و مباحثی از سیاست و اخلاق نگاشته شده است. بعد از وفات ابن سینا، شاگرد بزرگ و معروفش "جوزجانی" در حفظ و نشر این کتاب، بسیار کوشش کرد و خود برخی از اجزاء آن را نوشت.
دوره کامل این کتاب از سال 1952 تا 1984 میلادی، به مناسبت هزاره میلاد ابن سینا یعنی در سال 1370 قمری در قاهره زیر نظر ابراهیم مدکور و به کوشش دیگر محققان عرب و در ایران در سال 1364 شمسی عینا چاپ و منتشر شده است. بخش هایی از این کتاب نیز، به زبان های فارسی، انگلیسی، فرانسه و آلمانی ترجمه شده است. شفاء در تاریخ فلسفه اسلامی دارای جایگاهی خاص و تاریخی مستقل است و در منابع فلسفی پس از خود بسیار تاثیر گذار بوده، و این تاثیر منحصر به شرق جهان اسلام نیست، بلکه به غرب جهان اسلام و نیز به مسیحیت منتقل شد. ترجمه لاتینی آن نیز، بر اندیشه های فلاسفه قرون وسطی در اروپا مانند راجر بیکن، آلبرت کبیر، و توماس آکوئیناس تاثیر گذاشت.
این کتاب همواره مأخذ و مرجع حکمای بعد و سند و حجیتی برای صاحبان نظر و اندیشه بوده و متن جامعی برای طالبان فلسفه به شمار رفته است تا جائی که منتقدان او و دشمنان فلسفه یونان مانند ابوحامد محمد غزالی و امام فخر رازی و عبدالکریم شهرستانی، آن را معتبرترین کتب مصنفه در باب فلسفه مشائی دانسته اند. کتاب شفا، از آغاز تألیفش همواره کتب درسی بوده و در حوزه های مختلف فلسفی جهان اسلام خصوصا ایران تدریس شده و امروزه، معتمدترین راهنما برای کسانی است که خواستار آگاهی و چگونگی فلسفه در دنیای اسلامی هستند، می باشد. تاکنون دهها نفر شرح و تعلیق و حواشی بر کتاب شفاء ابوعلی سینا نوشته و برخی از بخش های آن را تلخیص کرده اند.