کتاب شرح علی ارجوزه یا لئلالی المنتظمه

این اثر نفیس حکیم ملاهادی سبزواری مشتمل بر یک دوره منطق و فلسفه به اختصار بلکه برزخ بین تفصیل و اجمال است. مؤلف اول یک دوره منطق و فسلفه را در سلک نظم کشیده بعد خود به آن شرح نوشته و بعد از شرح به قسمت حکمت آن حواشی نوشته است. این کتاب به واسطه اشتمال به نظم پیچیده و معقد است. حکیم سبزواری از قرار اظهار خود، شرح منظومه را در عنفوان جوانی تألیف نموده است. این کتاب منتخبی است از کتاب اسفار و سایر آثار آخوند ملاصدرا که اغلب عبارات آن را می توان در مواضع مختلف اسفار و سایر کتب آخوند نشان داد. بر شرح منظومه حواشی متعددی نوشته شده است.

زندگینامه حاج ملاهادی بن مهدی سبزواری
ملاهادی بن مهدی بن حاج میرزا هادی بن میرزا مهدی بن محمدصادق سبزواری در سال 1212 هجری قمری در سبزوار متولد شد. ایشان یکی از بزرگترین حکیمان و عارفان قرن 13 هجری قمری و از نامدارترین شاگردان و شارحان حکمت صدرایی است. حکیم سبزواری 7 ساله بود که پدرش مرد. در ده سالگی برای تحصیل به مشهد مقدس رفت و ده سال اقامت کرد. شهرت حکمای اصفهان او را برای تحصیل عرفان و فلسفه به اصفهان کشید و حدود هفت سال در آنجا اقامت کرد سپس به مشهد مراجعت کرد و در مدرسه حاج حسن به تدریس پرداخت. آنگاه عازم بیت الله شد. در مراجعت اجبارا دو سه سالی در کرمان اقامت کرد و به تربیت نفس و ریاضت پرداخت. در همه مدتی که آنجا بود به کمک خادم مدرسه به خدمت طلاب قیام کرد و بعد دختر همان خادم را به زنی گرفت و رهسپار سبزوار شد. قریب به چهل سال بدون آنکه حتی یک نوبت از آن شهر خارج شود در آنجا توقف کرد و به کار مطالعه و تحقیق و تدریس و تالیف و عبادت و ریاضت نفس و تربیت شاگردان پرداخت تا در عصر روز بیست و پنجم ذی الحجه سال 1289 قمری در سبزوار درگذشت.
آرامگاه او در دروازه نیشابور سبزوار (اکنون معروف به فلکه زند) قرار دارد. حاج ملاهادی سبزواری در شعر و اسرار تخلص می کرد.
اساتید: حاج ملاحسین سبزواری، آقا محمدعلی نجفی، حاج محمدابراهیم کلباسی و...
شاگردان: آخوند ملا محمد سبزواری، کاظم خراسانی، حاج فاضل، ادیب نیشابوری و...
آثار: اسرار الحکم، شرح مثنوی، الراح و القراح، شرح دعای صباح، شرح الاسماء و...

ساختاربندی کتاب
المقدمه:
1. غوص فی تقسیم العلم الی التصور و التصدیق
2. غوص فی تقسیم مباد لاستخراج اللئالی مواد، سباحة فی بعض مباحث الالفاظ
3. غوص فی الکلی و الجزئی
4. غوص فی النسب الاربع
5. غوص فی ذکر اقسام الجزئی للکلی
6. غوص فی ایساغوجی
7. غوص فی الفرق بین الذاتی والعرضی
8. غوص فی المعرفات
9. غوص فی المطالب
10. غوص فی اقسام ما هو فی شیئیة المهیته
11. غوص فی مشارکة الحد و البرهان فی الحدود
12. غوص فی القضایا
13. غوص فی ان الحد لا یکسب بالبرهان
14. غوص فی لعیه عدم اعتبار المشخصیة فی العلوم
15. غوص فی بعض اقسام الموجهات المهمه
16. غوص فی باقی المرکبات
17. غوص فی ارجاع الشیخ المتاله
18. غوص فی العکس المستوی
19. غوص فی التناقض نقل القول بعض القدما
20. غوص فی القیاس
21. غوص فی الاستقراء والتمثیل
22. غوص فی الصناعات الخمس
23. غوص فی مقدمات صناعات اخری غیر البرهان
- انواع مغالطه
- خاتمة الکتاب
- قسمت فلسفه (المنظومة المسماة بغرر الفرائد):
1- المقصد الاول فی الامور العامة:
- الفریده الاولی فی الوجود و العدم (غرر 1- تا 17)
- الفرید الثانیه فی الوجوب و الامکان (غرر 18 تا 23)
- الفریده الثالثه فی القدم و الحدوث (غرر 24 تا 28)
- الفریده الرابعه فی الفعل و القوه (غرر 29)
- الفریده الخامسة فی الماهیة و لواحقها (غرر 30 تا 39)
- الفریده السادسه فی الوحدة و الکثرة (غرر 40 تا 43)
- الفریده السابعه فی العلة و المعلول (غرر 44 تا 53)
2- المقصد الثانی فی الجوهر و العرض:
- الفریده الاولی فی رسم الجوهر و ذکر اقسامه
- الفریده الثانیه فی رسم العرض و ذکر اقسامه
- الفریده الثالثه فی البحث عن اقسام العرض (غرر 54 تا 57)
3- المقصد الثالث فی الالهیات بالمعنی الاخص:
- الفریده الاولی فی احکام ذات الواجب بهر برهانه (غرر 58 تا 63)
- الفریده الثانیه فی احکام صفاته علت آیاته (غرر 64 تا 80)
- الفریده الثالثه فی افعاله تعالی (غرر 81 تا 93)
4- المقصد الرابع فی الطبیعیات:
- الفریده الاولی فی حقیقة الجسم الطبیعی (غرر 94 تا 103)
- الفریده الثانیه فی لواحق الجسم الطبیعی (غرر 104 تا 112)
- الفریده الثالثه فی باقی لواحق عام جسم طبیعی (غرر 113 تا 118)
- الفریده الرابعه فی الفکلیات (غرر 119 تا 121)
- الفریده الخامسه فی العنصریات (غرر 122 تا 127)
- الفریده السادسه فی احوال النفس (غرر 128 تا 142)
- الفرید السابعه فی بعض احکام النفوس الفلکیه (غر 143 تا 144)
5- المقصد الخامس فی النبوات و المنامات:
- الفریده الاولی فی المشترکات بینهما (غرر 145 تا 149)
- الفریده الثانیه فی اصول المعجزات و الکرامات
- الفریده الثالثه فی بیان صدور الافعال الغریبه عن النفس الانسانیه.
6- المقصد السادس فی المعاد:
- الفریده االاولی فی المعاد الروحانی
- الفریده الثانیه فی المعاد الجسمانی
- الفریده الثالثه فی بیان کون البدن المحشور یوم النشور عین البدن الدنیوی
- الفریده الرابعه فی دفع شبهات تورد علی القول بالمعاد الجسمانی
7- المقصد السابع فی شطر من علم الاخلاق:
- الفریده الاولی فی الایمان و الکفر
- الفریده الثانیه فی التوبه
- الفریده الثالثه فی التقوی
- الفریده الرابعه فی الصدق
- الفریده الخامسه فی الانابة
- الفریده السادسه فی المحاسبه و المراقبة
- الفریده السابعه فی الاخلاص
- الفریده الثامنه فی التوکل
- الفریده التاسعه فی الرضا
- الفریده العشر فی التسلیم
وضعیت نشر این کتاب نامعلوم است. نسخه خطی آن مربوط به ربیع الاول 1305 هجری قمری است.