ابن سریج شافعی

ابوالعباس احمدبن عمربن سریج شیرازی ملقب به بازاشهب، عمده زندگانی خود را در بغداد سپری کرده است و در همان جا به سال 305 هجری قمری در گذشته است و قبر وی زیارتگاه مردم است. او بسیار کم سفر می کرده و گویا تنها سفری به شیراز داشته است. او از نوادگان "سریج بن یونس مروزی" است. ابن سریج، از فقهای بزرگ شافعی است و او را بر همه اصحاب شافعی حتی «مزنی» ترجیح داده اند. وی علیرغم شهرتش در فقه در علومی چون کلام و حدیث نیز متبهر است. ابن ندیم او را از متکلمین شافعی دانسته و پدر فخررازی او را سرآمد اصحاب شافعی در کلام قلمداد کرده است. ولی با این حال او به شدت مخالف خلط فقه و کلام است. از قراین مختلف از جمله پاسخی که در زمینه صفات الهی داده بر می آید که در عقاید شرب سنتی داشته و پیرو گذشتگان است. وی اگر چه احادیث زیادی نقل نکرده است، اما آنچه را نقل نموده به لحاظ طبقه روایی و نکات فنی حدیث در سطح بسیار عالی است. ابن سریج فقه را نزد «ابوالقاسم انماطی» آموخت و در جلسات درس «جنید» نیز حاضر می شده تا آنجا که موفقیت خویش را در فقه مدیون حضور در جلسات درس «جنید» است.

ابن سریج نه تنها تبیین کننده آرای شافعی، بلکه مجتهدی صاحب نظر و فتوی است. حتی گاهی فتاوی وی برخلاف مشهور مکتب شافعی می باشد. اما علیرغم جسارتش در اجتهاد، در مسائل دینی وسواس زیادی داشته است. استفاده وسیع از قیاس، پذیرش یک سلسله اصول ثابت، دقتهای نحوی، منطقی در عبارات و گاها بازی لفظی با آنها از خصوصیات بارز روش فقهی او بوده و وی را در نقطه مقابل مکتب ظاهری در همان روزگار قرار داده است و این امر باعث بروز مناظراتی بین او و "ابن داوود" پسر پایه گذار مکتب ظاهری شد. اما به هر صورت او مدافع مذهب شافعی است و همواره در دفاع از این مذهب با حنفیان و مالکیان و ظاهریان مناظره کرده است و به لحاظ قدرت شخصیت و ظرافت استدلال آنچنان بود که ضرب المثل گشت و ضرب المثل "استدلالات سریجی" مربوط به وی است.

به لحاظ سیاسی به مقامات حکومتی و از جمله علی بن عیسی که وزیر حکومت بود، توجه خاصی نداشت و همین امر باعث دلگیری وزیر بود ولیکن این وزیر به علت مشاهده وسعت اطلاعات ابن سریج در مناظرات مختلف به وی متمایل بود و با اصرار و با تهدید از وی خواست تا مسند قضا را بپذیرد ولی او قبول نمی کرد تا اینکه بالاخره در فاصله سالهای 280 تا 290 هجری قمری به دلایل نامعلوم قاضی شیراز شد. ابوالحسن شیرجی فهرستی از آثار ابن سریج را ذکر کرده که شامل 400 عنوان که تمام این آثار جز اندکی در طول زمان مفقود گشته است. از جمله آثار وی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1- الاقسام و الخصال
2- الودائع لنصوص الشرایع
3- الرد علی عیسی بن ابان
4- کتاب جواب القاشانی
5- التقریب بین المزنی و الشافعی
6- کتاب مختصر فی الفقه
7- کتابی مبسوط در علم فرائض