ویژگی تقوا در احادیث

تقوا به معنای عام کلمه لازمه زندگی هر فردی است که می خواهد انسان باشد و تحت فرمان عقل زندگی کند و از اصول معینی پیروی نماید. تقوای دینی و الهی یعنی اینکه انسان خود را از آنچه از نظر دین و اصولی که دین در زندگی معین کرده، خطا و گناه و پلیدی و زشتی شناخته شده، حفظ و صیانت کند و مرتکب آنها نشود. در آثار دینی خصوصا در نهج البلاغه که فوق العاده روی کلمه تقوا تکیه شده است، همه جا تقوا به معنای آن ملکه مقدس که در روح پیدا می شود و به روح قوت و قدرت و نیرو می دهد و نفس اماره و احساسات سرکش را رام و مطیع می سازد به کار رفته.
در خطبه 114 می فرماید: «إن تقوی الله حمت اولیاء الله محارمه، و الزمت قلوبهم مخافته، حتی اسهرت لیالیهم، و اظمأت هواجرهم؛ تقوای الهی دوستان خدا را از گناهان بازداشته، و ترس از خدا را بر دل هاشان نشانده، تا آنجا که شب های آنان را به بیداری کشانده، و روزهای گرمشان را به روزه داری واداشته». در این جمله ها با صراحت کامل تقوا را به معنای آن حالت معنوی و روحانی ذکر کرده که حافظ و نگهبان از گناه است، و ترس از خدا را به عنوان یک اثر از آثار تقوا ذکر کرده. از همین جا می توان دانست که تقوا به معنای ترس نیست، بلکه یکی از آثار تقوا اینست که خوف خدا را ملازم دل قرار می دهد.
پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «تمام التقوى أن تتعلم ما جهلت وتعمل بما علمت؛ تقواى کامل این است که آنچه نمی دانى بیاموزى و آنچه را میدانى به کار بندى».
امام علی (ع) می فرماید: «التقوى أن یتقی المرء کل ما یؤثمه؛ تقوا این است که انسان از هر آنچه او را به گناه میکشاند، پرهیز کند» و نیز می گوید: «من ملک شهوته کان تقیا؛ هرکه بر شهوت خود مسلط باشد، باتقواست.
امام صادق (ع) در پاسخ به سؤال از معناى تقوا فرمود: «أن لا یفقدک الله حیث أمرک، ولا یراک حیث نهاک؛ تقوا این است که خداوند در جایى که تو را فرمان داده است غایب نبیند و در آن جا که تو را نهى کرده است، حاضر نیابد». همچنین وی می فرماید: «لا یغرنک بکاؤهم، إنما التقوى فی القلب؛ هرگز گریه کسان تو را نفریبد، بلکه تقوا در دل است».
از امام على (ع) نقل شده که: «التقى رئیس الأخلاق؛ پرهیزگاری در راس همه ارزش های اخلاقی است» (نهج البلاغه، حکمت 410). همچنین از او نقل شده که فرمود: «إن التقوى أفضل کنز، وأحرز حرز، وأعز عز، فیه نجاه کل هارب، ودرک کل طالب، وظفر کل غالب؛ به راستى که تقوا بهترین گنج و محکمترین پناهگاه و عزیزترین عزت و اقتدار است، نجات هر گریزنده اى (از هلاکت و دوزخ) و امید هر جوینده اى و پیروزى هر چیره جویى در تقواست».
همچنین می فرماید: «إن التقوى منتهى رضى الله من عباده وحاجته من خلقه؛ تقوا نهایت خشنودى خداوند از بندگان خود و خواسته او از آفریدگانش میباشد» و نیز می فرماید: «اوصیکم عباد الله بتقوى الله التی هی الزاد وبها المعاذ، زاد مبلغ، ومعاذ منجح؛ بندگان خدا! شما را به تقوای الهی سفارش می کنم که توشه راه است و مایه پناهندگی؛ توشه ای به مقصد رساننده، و پناهگاهی از خطر رهاننده» (نهج البلاغه، خطبه 114).
همچنین می گوید: «اوصیکم عباد الله بتقوى الله، فإنها الزمام والقوام، فتمسکوا بوثائقها، واعتصموا بحقائقها؛ بندگان خدا! شما را به پروای الهی سفارش می کنم، که آن مهار بندگی و قوام زندگی است، پس به ریسمان محکم آن بچسبید، و به حقایق استوارش چنگ زنید» (نهج البلاغه، خطبه 195) و نیز نقل شده که فرمود: «اوصیکم بتقوى الله؛ فإنها غبطه الطالب الراجی، وثقه الهارب اللاجی، واستشعروا التقوى شعارا باطنا؛ شما را به تقواى خدا سفارش میکنم؛ زیرا که آن آرمان هر جوینده امیدوارى است و مورد اعتماد هر فرارى پناه جویى، تقوا را جامه زیرین خود کنید».
و نیز می فرماید: «إن التقوى فی الیوم الحرز والجنه، وفی غد الطریق إلى الجنه، مسلکها واضح وسالکها رابح؛ همانا پرهیزگاری در امروز سپر و پوشش است، و در فردا راه به سوی بهشت و آسایش. راه آن روشن است و آشکار، و پوینده اش برنده است و برخوردار» (نهج البلاغه، خطبه 191).
در جای دیگر ذکر شده که فرمود: «فإن تقوى الله مفتاح سداد، وذخیره معاد، وعتق من کل ملکه، ونجاه من کل هلکه، بها ینجح الطالب، وینجو الهارب، وتنال الرغائب؛ زیرا تقوای الهی کلید درستکاری، و در معاد ذخیره رستگاری، و آزادی از هر خوی وعادت واهی، و رهایی از هر تباهی است. از این راه است که جویندگان به مطلوب خود دست یابند، و گریزندگان از خطر نجات یابند، و خواسته ها به دست آیند» (نهج البلاغه، خطبه 230).
امام باقر (ع) خطاب به سعد الخیر می فرماید: «اوصیک بتقوى الله؛ فإن فیها السلامه من التلف، والغنیمه فی المنقلب؛ تو را به تقواى خدا سفارش می کنم؛ زیرا که آن باعث سلامتى، رستن از نابودى و غنیمت و سود بردن در بازگشتگاه (آخرت) است».