توحید و ابعاد آن در قرآن

در قرآن آمده است: «لو کان فیهما ءالهة الا الله لفسدتا؛ اگر جز خدای یگانه، خدایانی در آسمان و زمین (در جهان) وجود داشتند، جهان خراب و تباه می شد» (انبیا/ 22).
توضیح: اگر خدایان چندی در جهان حکومت می کردند و چنان که بت پرستان می گویند، هر بخش جهان را خدای جداگانه اداره می کرد و زمین و آسمان و دریا و جنگل هر کدام برای خود خدایی داشت به واسطه اختلاف خدایان، در هر جای جهان، نظم جداگانه ای برقرار می شد و در این صورت، ناگزیر کار جهان به فساد و تباهی می کشید، با این که می بینیم همه افراد جهان یا (همه)، همبستگی و هماهنگی کامل دارند و همگی یک دستگاه را تشکیل می دهند. بنابراین، باید گفت که پروردگار و آفریننده جهان، یکی بیش نیست. و نباید تصور کرد که چون خدایان مفروض، عاقل می باشند و می دانند که اختلافشان جهان را به سوی تباهی و فساد می کشد، هرگز با هم اختلاف نمی کنند، زیرا در این صورت، همه آن ها در کار یک دیگر موثر خواهند بود و هر یک، به واسطه این که محتاج موافقت و اذن دیگران است، به تنهایی نمی تواند هیچ کاری را انجام دهد، با آن که باید خدا منزه از احتیاج باشد.

قدرت خدا
«ولله ملک السموات و الارض و ما بینهما یخلق ما یشاء والله علی کل شی ء قدیر؛ سلطنت حقیقی جهان، فقط برای خدا است، هر چه بخواهد می آفریند و به همه چیز قادر و توانا است» (مائده/ 17).
توضیح: وقتی مگوییم: فلان کس توانایی خریدن ماشین سواری را دارد، مقصودمان این است که آنچه را که خریدن ماشین بدان نیازمند است (پول کافی) دارا می باشد و اگر بگوییم: فلان کس توانایی برداشت سنگ بیست منی را دارد منظورمان این است که نیروی برداشتن سنگ بیست منی در او موجود است. روی هم رفته، توانایی و قدرت نسبت به یک چیز داشتن، وسیله لازم همان چیز است و چون هر پدیده ای که در جهان هستی فرض شود، نیازمندی آن در هستی و گردش زندگی اش با خدای متعال رفع می شود، باید گفت که خدای متعال، توانایی و قدرت همه چیز را دارد و ذات پاک او است که سرچشمه هستی است.

علم خدا
«الا یعلم من خلق؛ آیا خداوند آنچه را خود آفریده نمی داند؟» (ملک/ 14).
توضیح: چون هر موجودی در پیدایش و هستی خود به هستی بی پایان خدای متعال تکیه زده است، هرگز نمی شود که میان آن موجود و خدا، حجاب و حایلی فرض نمود یا آن را از خداوند پنهان دانست، بلکه هر چیز برای او آشکار می باشد و او به درون و بیرون هر چیز مسلط و محیط است.

سایر صفات کمال
«و ربک الغنی ذوالرحمة؛ خدای تو دارا و بی نیاز مطلق است و به آفریده های خود مهربان می باشد» (انعام/ 133).
توضیح: هر خوبی و زیبایی که در جهان هست و هر صفت کمال که تصور کنیم، نعمتی است که خدای متعال به آفریدگان خود عطا فرموده و به آن وسیله، یکی از نیازمندیهای آفرینش را رفع کرده است. البته اگر خودش دارای آن کمال نبود، از بخشیدن به دیگران عاجز بود و خود نیز در نیازمندی ها با دیگران شریک بود. پس خداوند همه صفات کمال را از خود دارا است و بی این که کمالی از کمالات را از دیگران دریافت دارد یا دست نیاز به سوی کسی دراز کند، خود به همه صفات کمال -از قبیل حیات و علم و قدرت و غیر آن ها- متصف است و هیچ گونه صفات نقص و موجبات نیازمندی و احتیاج -مانند ناتوانی و نادانی و مرگ و گرفتاری و غیره- راهی به ساحت پاکش ندارد.