طول امل از نظر احادیث

بدون شک امید و آرزو و یا به تعبیر عرب امل عامل حرکت چرخهاى زندگى انسانها است، که حتى اگر یک روز از دلهاى مردم جهان برداشته شود، نظام زندگى به هم مى ریزد و کمتر کسى دلیلى بر فعالیت و تلاش و جنب و جوش خود پیدا مى کند. حدیث معروفى که از پیامبر (ص) نقل شد: «الامل رحمة لامتى و لو لا الامل ما رضعت والدة ولدها و لا غرس غارس شجرا؛ امید مایه رحمت امت من است، اگر نور امید نبود هیچ مادرى فرزند خود را شیر نمى داد و هیچ باغبانى نهالى نمى کاشت» اشاره به همین واقعیت است. ولى همین عامل حیات و حرکت اگر از حد بگذرد و به صورت آرزوى دور و دراز درآید بدترین عامل انحراف و بدبختى است و درست همانند آب باران است که مایه حیات است اما این آب اگر از حد گذشت مایه غرق شدن و نابودى خواهد شد.
این آرزوى کشنده همان است که آیات قرآن روى آن تکیه کرده و آنرا مایه بى خبرى از خدا و حق و حقیقت مى شمارد، این آرزوها و امیدهاى دور و دراز چنان انسان را به خود مشغول مى دارد و غرق در عالمى از تخیل مى سازد که از زندگى و هدف نهائیش به کلى بیگانه مى شود. به همین خاطر یکی از چیزهایی که مذموم است درازی آرزوست که در زبان دین طول امل نامیده می شود. طول امل همین روحیه تضییع وقت است به امید اینکه در آینده طولانی جبران می کنم، همان آینده ای که کسی نمی تواند اطمینان داشته باشد در ساعت بعد و لحظه بعد چه بر سرش می آید.
امام علی (ع) فرمود: از آن کسان مباش که سعادت آخرت را می خواهد اما بدون رنج و عمل، توبه را تأخیر می اندازد به واسطه طول امل، همیشه به خود تلقین می کند که هنوز دیر نشده، زمان دراز است. باید آدمی روحیه هنوز دیر نشده و هنوز وقت دراز است و امثال اینها را از خود دور کند. بار دیگر جمله رسول خدا را خطاب به ابوذر غفاری آن مرد بزرگ و صحابی جلیل تکرار می کنم، فرمود: مبادا به خاطر آرزوهای دراز و فکر اینکه هنوز دیر نشده و هنوز وقتی باقی است، در کاری که باید بکنی تأخیر کنی، تو مرد زمان حالی و متعلق به زمان حالی، تو از زمان ماضی و گذشته جدا شده ای و به زمان مستقبل و آینده هنوز نرسیده ای، فکر کن و مواظب باش که زمان حال را به خوبی دریابی.
در حدیث معروف دیگری که در خطبه 42 نهج البلاغه از على (ع) نقل شده نیز بیان گویائى براى این واقعیت است: «ایها الناس ان اخوف ما اخاف علیکم اثنان: اتباع الهوى و طول الامل، اما اتباع الهوى فیصد عن الحق، و اما طول الامل فینسى الاخرة؛ اى مردم مخوفترین چیزى که بر شما از آن مى ترسم دو چیز است: پیروى از هوا و هوسها، و آرزوهاى دراز، چرا که پیروى از هوسها شما را از حق باز مى دارد، و آرزوى دراز آخرت را بدست فراموشى مى سپارد».
و براستى چه افراد بااستعداد و شایسته و لایقى که بر اثر گرفتارى در دام آرزوى دراز به موجودات ضعیف و مسخ شده اى مبدل گشتند که نه تنها به حال جامعه شان مفید نیفتادند، بلکه منافع شخصى خود را نیز پایمال کردند و از هر گونه تکامل نیز بازماندند آنچنانکه در دعاى کمیل مى خوانیم: «و حبسنى عن نفعى بعد املى؛ آرزوى دراز مرا از منافع واقعیم محروم ساخت»! اصولا آرزو که از حد گذشت، دائما انسان را در رنج و تعب وا مى دارد، شب و روز باید تلاش کند به گمان خود دنبال سعادت و رفاه مى رود در حالى که چیزى جز بدبختى و شقاوت براى او فراهم نمى شود و این گونه افراد غالبا در همین حال جان مى دهند و زندگى دردناک و غم انگیزشان مایه عبرت است براى آنها که چشم و گوش بینا و شنوا دارند.

آرزوها را پایانى نیست
پیامبر خدا می فرماید: «من کان یأمل أن یعیش غدا فإنه یأمل أن یعیش أبدا؛ هر که آرزو داشته باشد که فردا زنده بماند به زندگى همیشگى آرزو بسته است». امام على (ع) می فرماید: «الأمل لا غایة له؛ آرزو را پایانى نیست». همچنین می فرماید: «الآمال لا تنتهی؛ آرزوها پایان ناپذیرند».

پرهیز دادن از آرزوهاى پوچ و باطل
امام على (ع) می فرماید: «اتقوا باطل الأمل، فرب مستقبل یوم لیس بمستدبره، ومغبوط فی أول لیله قامت بواکیه فی آخره؛ از آرزوى پوچ و باطل بپرهیزید، زیرا چه بسا کسى که به امید فردا بوده ولى آنرا پشت سر نگذاشت و چه بسا کسى که در آغاز شب به او غبطه میخورند ولى در پایان آن بحال او میگریند». و نیز می فرماید: «الأمل کالسراب: یغر من رآه، ویخلف من رجاه؛ آرزو چون سراب است که بیننده را میفریبد و امیدوار را مأیوس میسازد». همچنین می فرماید: «الأمانی تعمی عیون البصائر؛ آرزوها چشمان بصیرتها را کور می کند». و نیز فرمود: «الأمل سلطان الشیاطین على قلوب الغافلین؛ آرزو مایه چیرگى شیطانها بر دل بی خبران است». و می فرماید: «ثمرة الأمل فساد العمل؛ نتیجه آرزومندى تباهى کار است». در جای دیگر بیان می دارد که: «إن الأمل یسهی القلب، ویکذب الوعد، ویکثر الغفلة، ویورث الحسرة؛ آرزو، دل را به فراموشى می کشاند، وعده دروغ می دهد، غفلت و بیخبرى بسیار به بار می آورد و دریغ و حسرت بر جاى می گذارد». همچنین می فرماید: «إن الأمل یذهب العقل، ویکذب الوعد، ویحث على الغفلة، ویورث الحسرة. فأکذبوا الأمل؛ فإنه غرور، و إن صاحبه مأزور؛ آرزو عقل را می برد، وعده پوچ میدهد، به بی خبرى ترغیب مى کند و دریغ و حسرت بر جاى می گذارد. پس، آرزو را دروغ شمارید که آرزو فریبنده است و آرزومند فریب خورده و گنهکار».
امام صادق (ع) می فرماید: «کم من نعمة لله على عبده فی غیر أمله، وکم من مؤمل أملا الخیار فی غیره؛ بسا نعمتى که خداوند به بنده اش دهد بى آن که آرزویش را کرده باشد و بسا کسى که آرزوى چیزى داشته و چیز دیگرى برایش اختیار شده است».