کتاب تاریخ یعقوبی

تاریخ یعقوبی از قدیمی ترین تاریخ های عمومی و کتابی تاریخی به زبان عربی است. این کتاب، در دو جلد، خلاصه ای است از تاریخ جهان از آغاز تا اواسط قرن سوم هجری! در این کتاب تاریخ، از قرآن مجید و مأخذ اسلامی و کتب عهدین از جمله اناجیل اربعه، نقل و اقتباس شده است!!

معرفی اجمالی نویسنده:
احمدبن ابی یعقوب بن.... واضح یعقوبی و معروف به "یعقوبی" و "ابن واضح" و "ابن الیعقوبی" است، که ایرانی و اصلیت او از اصفهان است. او از نویسندگان بزرگ بود و نسبش تا عباسیان می رسد. از مورخین مشهور و جغرافی دان همان قرن سوم هجری است که با "ابوحنیفه دینوری" معاصر می باشد. سال 260 هجری در ارمنستان و هند و مصر و بلاد مغرب و اکثر بلاد اسلامی، سیاحت ها داشت که در خلال این سفرها، کتاب «البلدان» را نوشت. جد یعقوبی، واضح از شیعیان فداکار بود که جان خود را در این راه، فدا کرد. خودش نیز مذهب شیعه داشت که مواردی از تاریخ و جغرافیای او، بر این مطلب، گواه است. زیرا در کتاب تاریخ، داستان «غدیر خم» و «حدیث ثقلین» را نقل کرده و آیه «اکمال دین» درباره نصب شدن علی (ع) به خلافت پیغمبر اسلام و امامت مسلمانان را تصریح کرده است. با اینهمه، یعقوبی، باورهای شخصی خود را در نگارش تاریخ دخالت نداده، از این رو، او را یک مورخ بی طرف و معتمد می دانند. وفات یعقوبی را بین سالهای 278 و 284 گفته اند.

ساختار و تقسیم بندی کتاب
1- در اول کتاب، مقدمه ای راجع به تاریخ قبل از اسلام بوده که اکنون در دست نیست اما در بخش فعلی کتاب جلد اول از میانه داستان آفرینش شروع شده است.
2- سرگذشت پیغمبران از حضرت آدم تا حضرت عیسی (ع). سپس تاریخچه ای از پادشاهان و ملل جهان گفته شده است. او در قسمت پادشاهان فارس و ایران، به فرهنگ و تاریخ ایران پرداخته و درباره نظام کشورداری و دولت ساسانیان، اطلاعات ارزشمندی دارد. از همین جهت، این کتاب از قدیم ترین و مهم ترین منابع برای شناخت دوره ساسانیان، پادشاهان بربری، شاهان موصل و نینوا، بابل، هند، یونان و روم، چین و مصر و آفریقا و یمن و شام و عراق می باشد.

جلد دوم
جلد دوم این کتاب، به تاریخ اسلام اختصاص دارد. شرح زندگی پیغمبر اسلام از ولادت تا بعثت، هجرت، غزوات، سفیران عرب، کاتبان و همسران پیامبر، بعضی خطبه ها و نامه های او، حجة الوداع، وفات و اوصاف و انساب پیغمبر را نگاشته است. قسمت بعدی، راجع به خلفای راشدین و مبحث بعد، دوران حکومت امویان و عباسیان تا روزگار معتمد عباسی (256- 279 ق) است. روش یعقوبی در این کتاب، تحقیق در روایات و گزینش آنهاست که برخلاف برخی از مورخان اخباری مانند «طبری» سلسله اسناد روایات را نگفته، بلکه گزارشی جامع از اخبار و روایات جمع آوری کرده است و اطلاعاتی که داده از جمله خطبه ها و وصایای سیاسی و اخلاقی و نامه های رسمی، دقیق و گاه منحصر به فرد است. او در اثر خودش، مباحث جغرافیائی را نیز مطرح کرده و به گاه شماری ایرانی و رومی، توجه نشان داده است و در ذکر ولادت حضرت عیسی و پیامبر و دوره خلافت خلفا، اطلاعات نجومی داده که برگرفته از منجمانی چون محمدبن موسی خوارزمی، ماشاء الله یهودی است.

ویژگی کتاب
ویژگی ممتاز این کتاب، در ذکر احوال امامان شیعه علیهم السلام است. او درباره شخصیت ابوطالب، حدیث غدیر خم، حدیث ثقلین و سرگذشت و سخنان ائمه معصومین تا امام نهم را به مناسبت ذکر وفات این بزرگواران، سخن می گوید که این خود، دلیلی بر شیعه بودن اوست. در کتاب، ماجرای سقیفه، خلفا و امام حسن (ع) و طلحه و زبیر و زبیریان و قیام زیدبن علی (ع) آمده و حتی در وفات امام موسی کاظم (ع) به ذکر روایت عباسی بسنده کرده است.

چاپ و نشر
تاریخ یعقوبی برای اولین بار به کوشش "هوتسما" از روی نسخه خطی کتابخانه کمبریج در معرفی مؤلف و نقد کتاب، در دو جلد منتشر شد. بخش مربوط به مغرب این کتاب در سال 1860 میلادی به کوشش "دخویه" خاورشناس هلندی به چاپ رسید که این اولین اثر بود که از این مؤلف در جهان منتشر شد. سال 1861 میلادی، این کتاب با کوشش فرد دیگری از هلند چاپ شد و چاپ جدیدی از این کتاب در سال 1379ق=1960 میلادی، در بیروت شد. کتاب تاریخ یعقوبی توسط شادروان دکتر محمدابراهیم آیتی بیرجندی، در سال 1333 ق به فارسی برگردانده و سال 1342 شمسی در تهران چاپ شد.