نگاهی به آیات و روایات پیرامون تولی و تبری

تولی و تبری که از اصول فروع به شمار می آید به همین معنا است که انسان باید خوبی ها و خوب ها را دوست بدارد و با کژی ها و کژمدارها در ستیز باشد. مگر نه این است که خدای متعال در وصف پیروان راستین حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم فرموده است: "محمد رسول الله و الذین معه أشداء علی الکفار رحماء بینهم..." (سوره فتح/ آیه 29)، محمد صلی الله علیه وآله وسلم پیامبر خدا و پیروانش با کافران سخت در ستیزند و نسبت به یکدیگر رحیم و مهربان... و نیز می فرماید:
"لا تجد قوما یومنون بالله و الیوم الآخر یوادون من حاد الله و رسوله و لو کانوا آباء هم أو أبنائهم إخوانهم أو عشیر تهم أولئک کتب فی قلوبهم الإیمان و أیدهم بروح منه....» (سوره مجادله / آیه 22)، نمی یابی گروهی را که به خدا و روز جزا ایمان داشته باشند ولی با مخالفان خدا و رسول او دوستی کنند، گرچه آن مخالفان پدران یا پسران یا برادران یا خویشاوندانشان باشند. خدا در دل آنان ایمان را رقم زده و به روحی از جانب خویش نیرومندشان ساخته است. و نیز می فرماید:

"یا أیها الذین آمنوا لا تتخذوا عدوی  و عدوکم أولیاء تلقون إلیهم بالموده و قد کفروا بما جاء کم من الحق.." (سوره ممتحنه / آیه 1)، ای مومنان! دشمنان من و دشمنان خود را به ولایت مگیرید که با ایشان طرح دوستی و محبت افکنید در صورتی که آن ها به این حقیقت که برای شما آمده کفر می ورزند...

بنابراین، مومن متعهد باید هم جاذبه داشته و هم دافعه؛ کسانی که می خواهند پیش همه محبوب باشند منافق اند. در این باره در احادیث نیز تأکید فراوان دیده می شود.

در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم آمده است که به یکی از صحابه فرمود: "یا عبد الله أحبب فی الله  و أبغض فی الله و وال فی الله عاد فی الله فإنه لاینال و لایه الله إلا بذلک و لایجد رجل  طعم الإیمان و إن کثرت صلوته  وصیامه حتی یکون  کذلک و قد صارت مواخاه الناس یومکم هذا إکثرها فی الدنیا علیها یتوادون و علیها یتباغضون و ذلک لا یغنی عنهم من الله شیئا فقال له و کیف لی أن أعلم أنی قد والیت و عادیت فی الله عزوجل؟  و من ولی الله عزو جل حتی اوالیه، و من عدوه ه حتی اعادیه؟ فأشار له رسول الله  صلی الله علیه وآله وسلم إلی علی علیه السلام فقال: أتری هذا؟ فقال بلی قال ولی هذا ولی الله فواله و عدو ه هذا عدو الله فعاده، وال ولی هذا و لو أنه قاتل أبیک و و لدک و عاد عدو هذا و لوأنه أبوک و و لدک"، ای بنده خدا! دوستی و دشمنی خود را برای خدا و در راه او قرار ده، موالات و معاداتت باید در این راستا باشد، زیرا جز از این طریق به ولایت «الله» نمی توان رسید و جز از این راه کسی طعم ایمان را نخواهد چشید، هرچند که نماز و روزه اش فراوان باشد. امروزه بیشترین انگیزه برای دوستی ها و دشمنی ها اغراض دنیوی است و این گونه اغراض در پیشگاه خدا که هیچ گونه ارزشی ندارد. آن صحابی پرسید: چگونه می توانیم بفهمیم که دوستی و دشمنی ما برای خدا است و از کجا می توان فهمید ولی خدا کیست تا او را دوست بداریم و از کجا بدانیم دشمن خدا کیست تا او را دشمن بداریم؟ رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم اشاره کرد به حضرت علی علیه السلام و فرمود: دوست این، دوست خدا و دشمنش دشمن خدا است. پس دوست او را دوست بدار هر چند پدر و فرزندت باشد، و دشمن او را دشمن بدار هرچند پدر و فرزندت باشد.

تولی و تبری به قدری اهمیت دارد که در برخی از احادیث بعنوان محکم ترین دستاویز ایمان به شمار آماده است. یکی از امتیازات انصار که قرآن آنان را مورد ستایش قرار می دهد آن است که آن ها مهاجران را به خاطر ایمانشان دوست می داشتند و در این راه از هیچ چیز مضایقه نکردند، به طوری که خانه های خود را با قلبی آکنده از ایمان و صفا و صمیمت آماده ساختند و با آغوش باز به استقبال آنان شتافتند و از آن ها به گرمی پذیرایی کردند. قرآن درباره آنها می فرماید: "و الذین تبووا الدار و الإیمان من قبلهم من هاجر إلیهم و لا یجدون فی صدورهم حاجه مما اوتوا و یوثرون علی أنفسهم و لو کان بهم خصاصه"( سوره حشر/ آیه 9)، و آنان که خانه هجرت (مدینه) و خانه ایمان ] فضای اندیشه و عقیده[ را ]پیش  از آن که مهاجران بیایند[ آماده ساختند در حالی که مهاجران را دوست می دارند و از آن چه به آنان داده شده است از غنیمت جنگ، در دل خویش دغدغه ای و خواهشی نمی یابند و آن ها را برخویش مقدم می دارند هرچند خود نیازمند باشند.

اگر دوستی و دشمنی به خاطر خدا نباشد پایدار نیست وبه زودی به ضدش تبدیل می شود و باید دانست که این گونه دوستی ها موجب خسران ابدی خواهد شد و خداوند متعال می فرماید این گونه دوستان در روز قیامت بریکدیگر لعن می فرستد و از یکدیگر تبری  می جویند  و اظهار می دارند ای کاش ما با فلانی دوست نمی شدیم: "ألاخلاء یومئذ بعضهم لبعض عدو إلا المتقین"(سوره زخرف/آیه 67)، دوستان امروزی در آن روز با یکدیگر دشمن می شوند مگر آن ها که دارای تقوا باشند و دوستی شان بر پایه ایمان و تقوا استوار باشد. و در جای دیگر می فرماید:

"یا ویلتی لیتنی لم أتخذ فلانا خلیلا"(سوره فرقان/آیه 28)، ای وای بر من! کاش من فلانی را به دوستی انتخاب نمی کردم!!!

پس، ای برادر و خواهر ایمانی، بکوش تا دوستی ات همواره در راه خدا و دشمنی ات برای او باشد، و همیشه خوبی ها و خوبان را دوست بدار و با کژی ها و کژمداران در ستیز باش و از خدا بخواه: "إلهی توفنی مسلما و ألحقنی بالصالحین".