اهمیت و ضرورت وقت شناسی و تنظیم امور در آیات و روایات

یکی از نقاطی که در پیشرفت کار نقش اساسی ایفا می کند نظم و انظباط است، و البته نظم و ترتیب امکان ندارد مگر آن که انسان برای هر کاری ساعتی و وقتی معین کند و خود را به رعایت آن عملا موظف بداند. جهان ما جهان مادی و گذار است و دامنه عمر همه محدود و پایان پذیر است و در این محدوده نمی توان به تمام  خواست ها و کارها رسید. اصلا تقسیم شبانه روز به بیست و چهار ساعت بدین منظور بوده که انسان برای هر کاری وقتی و برای هر موضوعی آغاز و انجامی در نظر بگیرد و به لحاظ محدودیت وقت و شناخت نسبت به اهم و مهم، امور لازم تر و مهم تر را مقدم بدارد و امور غیرضروری و بی فایده را از برنامه زندگی حذف کند. باید از گردش ماه و خورشید و اختلاف شب و روز پند گرفت و از روش و سنت آفریدگار درس زندگی آموخت. خداوند متعال با این که برتر از زمان و آفریننده آن است هنگامی که داستان خلقت آسمان ها و زمین را بازگو می فرماید مسأله زمان و روز و شب و ماه و سال را به میان می کشد و هر کدام را با مقطعی از حرکت به عنوان زمان تطبیق زمان می دهد و در یک بیان اجمالی،  همه چیز را مقدر و دارای اندازه معرفی می نماید و می فرماید:
«....خلق کل شیء فقدره تقدیرا» (سوره فرقان / آیه2)، هرچیز را آفریده و به اندازه معین محدود کرد.

و درباره زمین و آسمان می فرماید: «و هو الذی خلق السماوات و الإرض فی سته أیام» (سوره هود/ آیه 7)، اوست آفریدگاری که آسمان ها و زمین را در شش روز آفرید.

«الذی خلق السماوات و الإرض و ما بینهما فی سته أیام» (سوره فرقان/آیه 59)، خداوندی که آسمان ها و زمین و هرچه را در میان آنها است در شش روز آفرید.

«و هو الذی خلق اللیل و النهار و  الشمس و القمر» (سوره انبیاء / آیه 33)، و اوست خداوندی که شب و روز و خورشید و ماه را آفرید....

و در جای دیگر می فرماید: «أن عده الشهور عند الله اثنی عشر شهرا فی کتاب الله یوم خلق السماوات و الإرض» (سوره توبه/آیه 36)، به راستی شمار ماه ها در نزد خداوند در کتاب خدا از آن روزی که آسمان ها و زمین را آفریده، دوازده است.

و در جای دیگر شب و روز را از آیات خود معرفی کرده و می فرماید: «و جعلنا اللیل و النهار آیتین فمحونا آیه اللیل و جعلنا آیه النهار مبصره» (سوره اسراء /آیه12)، ما شب و روز را دو نشانه از نشانه های قدرت خویش قرار دادیم و آیت شب را تاریک گردانیدیم و آیت روز را برای کار روشن نمودیم.

خداوند متعال چنان که وضع تکوین و آفرینش را منظم و مقدر معرفی می کند، به همین تناسب، تکالیف شرعی و امور معاد و معاش را نیز  با تقدیر و اندازه تنظیم کرده و برای هریک زمانی و ساعتی مقرر داشته که هر کار به جای خویش نیکو است. مثلا روزه را در ماه رمضان و حج را در ماه ذی الحجه قرار داده  و برای هریک ایامی خاص و زمانی محدود تعیین فرموده است. درباره حج می فرماید: «و اذکروا الله فی أیام  معدودات» (سوره بقره / آیه 203) ( خدا را در روزهای معینی یاد کنید).
و در مورد روزه می فرماید: «إیاما معدوات» (سوره بقره/ آیه 183)،
(روزهایی معدود) هنگامی که مردم از اختلاف شکل ماه از هلال تا بدر و از بدر تا محاق می پرسند خداوند می فرماید: به مردم بگو که این اختلاف، اوقات مردم و اوقات حج را تنظیم می کند (یسئلونک عن الأهله  قل هی مواقیت للناس و الحج) (سوره بقره / آیه 189).

در هر حال، از مجموعه این آیات و امثال آن استفاده می شود که در این جهان محدود هر چیزی را وقتی و هرکاری را زمانی لازم است و وقت شناسی و تنظیم امور در اساس آفرینش مورد توجه آفریدگار متعال بوده است. بدین جهت اولیای خدا در تنظیم و تقسیم اوقالتشان کمال دقت را مبذول می داشتند تا بتوانند از دوران کوتاه عمر و دقایق گران بهای زندگی حداکثر استفاده را ببرند و در اثر همین برنامه ریزی و کوشش های منظم توانسته اند آثار پربرکتی از خود به یادگار گذارند.

در احوال پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم نوشته اند: هنگامی که آن حضرت وارد منزل می شد اوقات خود را به سه قسمت تقسیم می فرماید: قسمتی را برای عبادت،  قسمتی را برای خانواده و قسمتی را برای خود و بخش مربوط به خویش را نیز میان خود و مردم تقسیم می کرد و اجازه می داد که خاص و عام همه برای عرض حاجت شرفیات شوند. البته دیدارها محدود بود و برای هرکسی به مقدار فضیلت و صلاحیتش وقت می داد که در مسائل شخصی یا عمومی با آن حضرت گفت و گو کنند.. حال توجه شما را به چند حدیث جلب می کنیم:

از امیرالمومنین علیه السلام آمده است که: «إن لیلک و نهارک لا یستوعبان جمیع حاجاتک فاقسمها بین عملک و راحتک»، ساعات روز و شب گنجایش تمام نیازهای تو را ندارد، پس آنها را میان کار و استراحت تقسیم کن.

«إجعل لنفسک فیما بینک و بین الله سبحانه أفضل المواقیت و الأقسام»، میان خود و خدای سبحان بهترین اوقات را برای عبادت  و راز و نیازت قرار بده.

نظم و انضباط نشانه عقل و خرد انسان است

امام صادق علیه السلام می فرماید: «ینبغی للمسلم العاقل أن یکون له ساعه یفضی بها إلی  عمله فیما بینه و بین الله  عز و جل و ساعه  یلاقی إخوانه الذین یفاوضهم و یفاوضونه فی أمر اخرته و ساعه یخلی بین نفسه و لذاتها فی غیر محرم فإنها عون علی تلک  الساعتین»، سزاوار است که مسلمان خردمند ساعتی را برای عبادت و وظایف الهی خویش منظور کند و در مرحله بعد، ساعتی را برای ملاقات برادران دینی که او را در امر آخرت تشویق می کنند و یاری می دهند و ساعتی را برای خود و لذات حلال تا بتواند تجدید نیرو کند، که این ساعت بازوی آن دو  ساعت دیگر است.

«کان فیما و عظ لقمان إبنه أنه قال له: یا بنی اجعل فی أیامک  و لیالیک و ساعاتیک نصیبا لک فی طلب العلم فإنک لن تجد له تضییعا مثل ترکه»، در میان مواعظی که لقمان به فرزندش داشت این بود: فرزندم ! در میان روزها و شب ها و ساعاتت سهمی برای تحصیل علم قرار ده زیرا هیچ چیز مانند رها کردن علم، موجب ضایع شدن آن
نمی شود.