ترتیب نزول آیات قرآن
فارسی 4530 نمایش |آیات قرآن مجید به چه ترتیب نازل شد؟
سور و آیات قرآن مجید یکجا نازل نشده است، این مطلب علاوه بر تاریخ قطعی که به نزول تدریجی قرآن مجید در امتداد بیست و سه سال مدت دعوت پیغمبر اکرم (ص) شهادت می دهد از مضامین خود آیات نیز روشن است خدای متعال می فرماید: «و قرآنا فرقناه لتقرئه علی الناس علی مکث و نزلناه تنزیلا؛ و قرآن را (سور و آیات آن را) از هم جدا کردیم تا آن را به درنگ به مردم بخوانی و آن را با یک نوع تدریج نازل نمودیم.» (اسری/ 106)
در قرآن مجید ناسخ و منسوخ هست و آیاتی است که ارتباط تام به قصص و حوادثی دارد که هرگز در یک زمان جمع نمی شوند تا آیات مربوط به آنها یکجا نازل شده درباره آنها به گفتگو پردازد. و همچنین سور و آیات قرآنی به این ترتیب که در مصحف شریف قرار گرفته نازل نشده اند به این معنی که اول سوره حمد پس از آن سوره های بقره و آل عمران و نساء و مائده و به همین ترتیب نازل شده باشد و همچنین آیات به ترتیب مضبوط.
زیرا در این خصوص نیز علاوه بر شهادت تاریخ قطعی مضامین خود آیات نشان می دهد که برخی از سور و آیات قرآن با مضامینی که مناسب با اوایل زمان بعثت است مانند سوره علق و نون در اواخر قرآن مجید ثبت شده و سوره ها و آیه های بسیاری که مضامین آنها با پس از هجرت و اواخر عهد رسول اکرم (ص) سازگار است مانند سوره های بقره و آل عمران و نساء و انفال و توبه در اوایل قرآن گذاشته شده است.
بدیهی است که به موجب این مضمونهای مختلف سور و آیات قرآنی از جهت نزول ارتباط کامل با حوادث و وقایع و نیازمندیهای گوناگون دارد که در خلال مدت دعوت پیغمبر اکرم (ص) تحقق یافته و به وقوع پیوسته است.
مثلا سور و آیاتی که تنها مشتمل به دعوت مشرکین و مبارزه با بت پرستی است با روزگار پیش از هجرت که پیغمبر (ص) در مکه و گرفتار دعوت بت پرستان بود مناسب است و آیات قتال و آیات احکام که به دنبال حوادث و نیازمندیهایی که پس از هجرت و انعقاد جامعه اسلامی در شهر یثرب (مدینه) و پیشرفت روز افزون اسلام پیدا شده نازل گردیده است.
ب- در تعقیب بحث گذشته
بنابر آنچه گذشت سور و آیات قرآنی به حسب اختلافاتی که در محل نزول و زمان نزول و اسباب و شرائطی که زمینه نزول را فراهم آورده انقساماتی پیدا می کنند.
1- برخی از سور و آیات مکی هستند و برخی از آنها مدتی و معمولا آنچه از قرآن قبل از هجرت پیغمبر اکرم (ص) نازل شده مکی شمرده می شود و بیشتر سوره های قرآنی و به ویژه سوره های کوچک ازین قبیل است و آنچه بعد از هجرت نازل شده مدنی خوانده می شود اگرچه در خارج مدینه و حتی در مکه نازل شده باشد.
2- برخی از سور و آیات در سفر و برخی در حضر نازل شده اند. و همچنین سور و آیات منقسم می شوند به آنچه در شب یا در روز نازل شده و همچنین به آنچه در صلح یا در جنگ نازل شده و به آنچه در زمین یا در آسمان نازل شده و به آنچه در خلوت یا در میان مردم نازل شده است.
3- برخی از دو سوره ها مکررا نازل شده چنانکه گفته می شود که سوره حمد دو مرتبه نازل شده یک مرتبه در مکه و یک مرتبه در مدینه و همچنین برخی از آیات مکررا نازل شده چنانکه آیه «ان فی ذلک لایة و ما کان اکثرهم مومنین* و ان ربک لهو العزیز الرحیم؛ مسلما در اين [واقعه] عبرتى بود ولى بيشترشان ايمان آورنده نبودند* و قطعا پروردگار تو همان شكست ناپذير مهربان است.» (شعراء/ 67- 68) در سوره شعرا هشت فقره تکرار یافته و گاهی یک آیه در بیشتر از یک سوره چنانکه آیه «و یقولون متی هذا الوعد ان کنتم صادقین» در شش سوره مختلف واقع شده.
و همچنین گاهی جمله ای معین در جائی آیه کامل و درجای دیگر جزء آیه است چنانکه جمله «الله لا اله الا هو الحی القیوم» در اول سوره آل عمران آیه کامل و در سوره بقره جزء آیة الکرسی است و غالب سور و آیات یکمرتبه نازل گردیده و از یک محل تعدی نمی کند. و در هر حال اینگونه اختلاف در میان آیات قرآنی معلول اقتضائات مختلف مقام بیان می باشد که در جائی تکرار یک جمله را ایجاب می کند و آن را تکیه گاه کلام قرار می دهد و گاهی نه.
نظیر این اختلاف اختلاف دیگری است که از جهت درازی و کوتاهی در میان سور و آیات قرآنی هست مانند سوره کوثر که کوتاهترین سوره قرآنی و سوره بقره که بلندترین سوره ها می باشد و مانند آیه «مدهامتان؛ كه از [شدت] سبزى سيهگون مى نمايد.» (الرحمن/ 64)
همه این اختلافات به اقتضای مقام بیان ساخت چنانکه گاهی در میان دو آیه متصل به هم اتفاق می افتد مانند دو آیه کریمه بیستم و بیست و یکم سوره مدثر که اولی یک جمله و دویمی بیشتر از پانزده جمله است.
نظیر این اختلاف اختلافی است که آیات سوره های قرآن از جهت ایجاز و اطناب بیان دارند چنانکه با مقایسه امثال سوره فجر و سوره لیل به امثال سوره بقره و مائده روشن است و اغلب سوره های مکی با اسلوب ایجاز و اغلب سوره های مدنی با سیاق اطناب نازل شده اند.
و ازین باب است آنچه گفته شده که اولین آیاتی که پیغمبر اکرم (ص) نازل شده سوره علق یا پنج آیه از اول سوره علق می باشد و آخرین آیه ای که نازل گردیده در سوره بقره آیه 281 است. «واتقوا یوما ترجعون فیه الی الله ثم توفی کل نفس ما کسبت و هم لایظلمون؛ و بترسيد از روزى كه در آن، به سوى خدا بازگردانده مى شويد، سپس به هر كسى (پاداش) آنچه به دست آورده، تمام داده شود؛ و آنان مورد ستم قرار نمى گيرند.»
منـابـع
سيد محمدحسين طباطبائی- قرآن در اسلام- صفحه 100-103
کلیــد واژه هــا
0 نظر اشتراک گذاری ارسال چاپ پرسش در مورد این مطلب افزودن به علاقه مندی ها