نعمتهای جسمانی بهشت با شراب ها و ساقیان

اهل ایمان و تقوی که شعار آنان عبودیت بوده در نعمتهای همیشگی متنعم خواهند بود. آنها در نمعتهای بی شمار و وصف ناپذیری غرق خواهند بود. یکی از نعمتهای که خداوند در بهشت موعود به بندگان پاک و صالح خود عطا خواهد کرد، شراب و باده های ناب خواهد بود. در آیاتی از قرآن تا حدودی جلالت قدر ابرار، و عظمت مقام آنان نزد خدای تعالی، و خرمی زندگی در بهشتشان را بیان نموده: «یسقون من رحیق مختوم؛ به آنها از شراب زلال دست نخورده سربسته می نوشانند.» (مطففین/ 25) شراب طهوری که مانند شراب آلوده و شیطانی دنیا معصیت زا و جنون آفرین نیست، بلکه هوش و عقل و نشاط و عشق و صفا می آفریند. غالب مفسران "رحیق" را به معنی شراب خالص گرفته اند، شرابی که هیچگونه غش و ناخالصی و آلودگی در آن وجود ندارد، و تعبیر به "مختوم" که در فارسی امروز به جای آن "دربسته" و "پلمپ" شده به کار می رود، نیز تاکیدی بر خلوص و پاکی و دست نخوردگی آن است. علاوه بر این استفاده از چنین ظرفها نشانه احترام خاص به میهمان می باشد، ظرفی که آن را بسته اند و مهر کرده اند و مهرش تنها به دست میهمان شکسته می شود! (در گذشته و امروز معمول بوده و هست که برای اطمینان از دست نخورده بودن چیزی آن را در ظرفی می نهادند، و بعد از بستن در ظرف، آن را با ریسمان، یا مفتول سیمی بسته، و سر آن را گره می زدند، روی گره مقداری گل سفت و یا سرب آب کرده می نهادند، و روی آن را مهر می کردند، به طوری که راه یافتن به درون ظرف جز با شکستن آن مهر ممکن نبود و عرب آن را "مختوم" می گوید.)
در آن صورت که زمینه مهر کردن شراب معمولا پاره ای گل چسبنده بوده، زمینه مهر کردن شراب بهشتی مشک پر عطر است. می فرماید: «ختامه مسک؛ مهر آن را با مشک نهاده اند.» (مطففین/ 26) نه همچون ظرفهای دربسته دنیا که مهر آن را با "گل" می نهند، و هنگامی که انسان می خواهد شیئی سربسته را با شکستن مهرش باز کند، دستش آلوده می شود، شراب طهور بهشتی چنین نیست، هنگامی که دست بر مهرش می نهند، بوی عطر مشک در فضا پراکنده می شود! این عطر افشانی بر خوشبویی و زیبایی آن می افزاید، و بر ما است که دامنه این نعمتها را پیش خود تصور کنیم و با تمام همت و نشاط برای دست یافتن به آنها بکوشیم.
مجاهد و ابن زید گویند: ظرفها و شیشه های آن را به جای گل و چوب پنبه و غیره که در دنیا بطریهای شراب (و نوشابه های غیر الکلی و غیره را) سر بسته می کنند با مشک سر به مهر و دربسته است. مجاهد گوید: گل آن مشک است. و از ابی الدرداء روایت شده که آن شراب سفید است مانند نقره که با مشک در بسته و مهر شده است شراب ایشان و اگر مردی از اهل دنیا انگشتش را در آن داخل کرده و بیرون آرد هیچ صاحب روحی نماند مگر اینکه بوی خوش آن به دماغش رسیده و آرزوی آن را نماید. ابن عباس و حسن و قتاده گویند: یعنی آخر طعم و مزه آن بوی مشک دارد وقتی شارب و نوشنده لبش را از آخرین جرعه آن بر می دارد می یابد بوی آن را مانند بوی مشک، بر خلاف شرابهای آلوده دنیا که بعد از نوشیدنش دهان تلخ و بد بو می شود، ولی با توجه به تعبیری که در آیه قبل بود این تفسیر بعید به نظر می رسد.
در پایان آیه بعد از ذکر اوصاف شراب طهور بهشتی می فرماید: «و فی ذلک فلیتنافس المتنافسون؛ در این نعمتهای بهشتی و به خصوص در این شراب طهور بی نظیر باید راغبان بر یکدیگر پیشی گیرند.» (مطففین/ 26) مفسر بزرگ "طبرسی" در "مجمع البیان" می گوید: "تنافس" به معنی تمنی (و تلاش) دو انسان است که هر کدام می خواهد شیء نفیسی که برای دیگری است در اختیار او نیز باشد. و در مجمع البحرین آمده است "تنافس" به معنی سبقت و پیشی گرفتن بزرگوارانه بر دیگری است. (رقابت و مسابقه سالم)
"راغب" در "مفردات" نیز می گوید: "منافسه" به معنی تلاش انسان است برای شباهت به افراد برجسته، و ملحق شدن به آنها، بی آنکه ضرری به دیگری وارد شود. در حقیقت مضمون آیه شبیه چیزی است که در آیه ی 21 سوره ی حدید آمده است: «سابقوا إلی مغفرة من ربکم و جنة عرضها کعرض السماء و الأرض؛ پیشی بگیرید بر یکدیگر برای رسیدن به مغفرت پروردگارتان، و بهشتی که پهنه آن مانند پهنه آسمان و زمین است.» و یا آنچه در آیه ی 133 سوره ی آل عمران آمده است: «و سارعوا إلی مغفرة من ربکم و جنة عرضها السماوات و الأرض؛ و به سوی آمرزشی از پروردگارتان و بهشتی که پهنایش [به وسعت] آسمان ها و زمین است بشتابید.»
در ضمیر آدمی تمایل راسخی وجود دارد که او را به پیشی گرفتن و سبقت جستن بر دیگران می خواند، و بیشتر اوقات این تمایل فطری درباره امور دنیوی و نعیم زایل شونده آن است، در صورتی که عقل ما را به آن راهنمایی می کند که می بایستی این مسابقه و پیشی جستن نسبت به دیگران در خصوص انجام دادن کارهای نیک مورد پسند خدا و دست یافتن به بهشت باشد که نعیم جاودانی است، و این آیه یکی از آیات قرآنی است که این تمایل مبارک را در راه درست و استوار آن بر ما عرضه می دارد، و آن شتاب ورزیدن به خیرات و مسابقه دادن در بزرگواریها و مکرمات است، چنان که پروردگار ما سبحانه و تعالی گفته است: «فاستبقوا الخیرات أین ما تکونوا یأت بکم الله جمیعا؛ [درباره قبله، نزاع و کشمکش نکنید و به جای بحث و گفتگو] به جانب نیکی ها و کارهای خیر پیشی جویید. خدا همه شما را هر جا که باشید [به صحرای محشر] می آورد.» (بقره/ 148)
نیز: «إنهم کانوا یسارعون فی الخیرات و یدعوننا رغبا و رهبا؛ آنان همواره در کارهای خیر می شتافتند، و ما را از روی امید و بیم می خواندند.» (أنبیاء/ 90) اگر بنا باشد که آدمی درباره دست یافتن به چیزی به مسابقه بپردازد، بهترین چیزی که می بایستی مسابقه بر سر آن صورت پذیر شود، همان رحیق مختوم است که عنوان مکملی برای رشته ای از نعمتهای مستمر و به هم پیوسته دارد، و شاید سر یاد کردن از این جمله در هنگام بیان این نعمت همین بوده باشد، زیرا که آن کامل کننده دیگر نعمتها است، یا حکایت از بزرگی این نعمت می کند و این که لذت بزرگ آن قابل مقایسه با دیگر لذتها، حتی لذت و نعیم آخرت نیست، یا بدان جهت که از آداب نوشیدن نوشابه در نزد اهل آن در دنیا نیز یکی آن است که جامها را از دست یکدیگر بربایند و در این کار به رقابت و مسابقه با یکدیگر بپردازند. هر چه بوده باشد، رقابت و مسابقه در رحیق مختوم در آن روز، هنگامی صورت اتمام می پذیرد که امروز در دنیا برای انجام دادن کارهای خیر و نیک شتاب کنند و در آنها با یکدیگر مسابقه دهند.
در خبر آمده است که ترک باده نوشی در دنیا بهای دست یافتن به رحیق مختوم در آخرت است، به همان که پاداش سیراب کردن و طعام دادن به مؤمن نیز رحیق مختوم است. در سفارش پیامبر (ص) به علی (ع) آمده است که: «یا علی! هر که خمر را برای غیر خدا ترک کند، خدا به او از شراب سر به مهر بهشت می نوشاند، و چون علی گفت: برای غیر خدا؟ گفت: آری. و خدا، برای حفظ خودش، و خدای تعالی بر این کار از او سپاسگزاری می کند.» از علی بن الحسین (ع) روایت شده است که گفت: «هر که مؤمن گرسنه ای را طعام دهد، خدا از میوه های بهشت او را اطعام خواهد کرد، و هر که مؤمنی را سیراب کند، خدا از رحیق مختوم به او می نوشاند و سیرابش می کند.» نیز روایت شده است که: «هر که در روز گرمی برای خدا روزه بدارد، خدا تشنگی او را با دادن رحیق مختوم به او از بین می برد.»
به هر حال تعبیری که در آیه آمده است زیباترین تعبیری است که برای تشویق انسانها برای وصول به این نعمتهای بی مانند از طریق ایمان و عمل صالح تصور می شود، و فصاحت قرآن مجید را به عالیترین وجه منعکس می کند. و بعد به آخرین نعمتی که در این سلسله آیات آمده اشاره کرده، می فرماید: «و مزاجه من تسنیم؛ این شراب طهور ممزوج با تسنیم است.» (مطففین/ 27)
«عینا یشرب بها المقربون؛ همان چشمه ای که مقربان از آن می نوشند.» (مطففین/ 28) از این آیات استفاده می شود که "تسنیم" برترین شراب طهور بهشتی است که مقربان آن را به طور خالص می نوشند، ولی برای ابرار مقداری از آن را با رحیق مختوم که نوع دیگری از شراب طهور بهشتی است می آمیزند! در اینکه چرا این شراب یا این چشمه ی "تسنیم" نامیده شده است (با توجه به اینکه "تسنیم" از نظر لغت به معنی چشمه ای است که از بالا به پائین فرو می ریزد) بعضی گفته اند به خاطر آن است که این چشمه مخصوص در طبقات بالای بهشت قرار دارد، و بعضی دیگر گفته اند شرابی است که از آسمان بهشت فرو می ریزد! در حقیقت شرابهای بهشتی انواعی دارد: بعضی در نهرها جاری است که در آیات متعددی از قرآن به آن اشاره شده است. (محمد/ 15)
بعضی در ظرفهای دربسته مهر شده است، چنان که در آیات بالا آمد، و از همه مهمتر شرابی است که از آسمان بهشت و یا طبقات بالای آن فرو می ریزد و این همان شراب "تسنیم" است که هیچ یک از نوشیدنیهای بهشتی به پای آن نمی رسد، و طبعا تاثیری که در روح و جان بهشتیان می گذارد از همه عالیتر و پرجاذبه تر و عمیقتر است، و نشئه روحانی حاصل از آن غیر قابل توصیف است.
البته باید این حقیقت را بار دیگر تکرار کنیم که اینها همه شبحی است که از دور دیده می شود، و گرنه توصیف نعمتهای گرانقدر و بی نظیر بهشتی با هیچ زبان و قلمی ممکن نیست، و حتی به گفته خود قرآن از فکر هیچکس نمی گذارد «فلا تعلم نفس ما أخفی لهم من قرة أعین؛ هيچ كس نمى‌داند چه چيز از آنچه روشنى‌بخش ديدگان است به [پاداش‌] آنچه انجام مى‌دادند.» (سجده/ 17)

شرابهای بهشتی!
از آیات مختلف قرآن به خوبی استفاده می شود که در بهشت انواع شرابهای طهور با نامها و کیفیتهای متنوع وجود دارد که از هر جهت با شرابهای آلوده دنیا متفاوت است، اینها عقل را می زداید، جنون می آفریند، منشا عداوت و خونریزی و فساد می شود، بد بو و بد طعم و آلوده است، ولی آنها عقل و نشاط و عشق می آفریند، خوشبو و معطر و پاک است، و کسانی که از آن می نوشند در نشئه ای روحانی و توصیف ناپذیر فرو می روند، که دو نوع آن در این سوره آمده است: "رحیق مختوم" و "تسنیم" و انواع دیگرش در سوره دهر، و سایر سوره های قرآن ذکر شده که هر کدام را در جای خود شرح داده ایم. جالب اینکه: در روایات متعددی این شراب بهشتی پاداش کسانی ذکر شده که از شراب آلوده دنیا چشم بپوشند، و تشنه کامان را سیراب کنند، و آتش اندوه را در دل مؤمنان خاموش سازند.
پیغمبر اکرم (ص) به علی (ع) فرمود: «یا علی من ترک الخمر لله سقاه الله من الرحیق المختوم؛ ای علی کسی که خمر و شراب را به خاطر خدا ترک گوید خداوند او را از شراب زلال دربسته مهر شده بهشتی سیراب می کند.» و جالبتر اینکه در حدیث دیگری از همان حضرت (ص) آمده است که حتی اگر شراب دنیا را برای غیر خدا نیز ترک گوید خداوند او را از این شراب طهور می نوشاند، علی (ع) می گوید: عرض کردم برای غیر خدا؟ فرمود: "آری! کسی که برای حفظ جان خود نیز از شراب دنیا چشم بپوشد خدا او را از رحیق مختوم سیراب می کند".
آری این گروه که شراب را برای حفظ سلامت خود ترک می کنند در حقیقت از اولو الالبابند، و همانگونه که از آیه 193 آل عمران استفاده می شود "اولو الالباب" نیز در زمره ابرارند که از شرابهای طهور بهشتی بهره مند می شوند. و در حدیثی از علی بن الحسین (ع) آمده است: «من سقی مؤمنا من ظماء سقاه الله من الرحیق المختوم؛ کسی که شخص مؤمن تشنه ای را سیراب کند خدا او را از رحیق مختوم سیراب خواهد کرد.» و در حدیث دیگری آمده است: «من صام لله فی یوم صائف سقاه الله من الظما من الرحیق المختوم؛ کسی که در روز گرم تابستان روزه بدارد خداوند او را از تشنگی قیامت با رحیق مختوم سیراب می کند.»