حسن بصری

تاریخ عرفان مصطلح، مانند کلام، از حسن بصری متوفا در 110 هجری آغاز می شود. حسن بصری متولد سال 22 هجری است. عمر هشتاد و هشت ساله ای داشته و نه قسمت از عمرش در قرن اول هجری گذشته است. حسن بصری البته به نام "صوفی" خوانده نمی شده است، از آن جهت جزء صوفیه شمرده می شود که اولا کتابی تألیف کرده به نام "رعایة حقوق الله" که می تواند اولین کتاب تصوف شناخته شود. نسخه منحصر بفرد این کتاب در اکسفورد است. نیکلسون مدعی است که: «اولین مسلمانی که روش حیات صوفیانه و حقیقی را نوشته حسن بصری است.» طریقی که نویسندگان اخیر برای تصوف و وصول به مقامات عالیه شرح می دهند:
اول: توبه و پس از آن یک سلسله اعمال دیگر... که هر کدام باید برای ارتقاء به مقام بالاتری به ترتیب عملی شود. (میراث اسلام، صفحه 85 ایضا رجوع شود به محاضرات دکتر عبدالرحمن بدوی در دانشکده الهیات و معارف اسلامی در سال تحصیلی 52 - 53 نکته قابل توجه این است که بسیاری از کلمات نهج البلاغه در آن رساله هست، این نکته با توجه به اینکه بعضی از صوفیه سلسله اسناد خود را از طریق حسن بصری به حضرت امیر (ع) می رسانند بیشتر قابل توجه است و مسأله قابل تحقیق است.)
ثانیا خود عرفا، بعضی از سلاسل طریقت را به حسن بصری و از او به امام علی (ع) می رسانند، مانند سلسله مشایخ ابوسعید ابوالخیر (تاریخ تصوف در اسلام ص 462 نقل از کتاب حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر) ابن الندیم در الفهرست، فن پنجم از مقاله پنجم سلسله ابومحمد جعفر خلدی را نیز به حسن بصری می رساند و می گوید «حسن هفتاد نفر از اصحاب بدر را درک کرده است.»
ثالثا بعضی از حکایات که نقل شده است، می رساند که حسن بصری عملا جزء گروهی بوده است که بعدها نام متصوفه یافتند بعدا بعضی از آن حکایات را به مناسبت نقل خواهیم کرد. حسن بصری ایرانی الاصل است.

Sources

Keywords