سید علی شوشتری

سید محمدعلی امام شوشتری (تولد ۱۲۸۱ هـ.ش در شوشتر، وفات ۱۳۵۱ هـ ش در تهران) فرزند مرحوم سید محمد شریف امام جمعه شوشتر یکی از دانشمندان بنام شهر شوشتر بود. بیشتر نیاکان او از رده دانشمندان دینی و اهل علم بوده‌اند که مشهورترین آنها شادروان سید نعمت الله جزایری و شادروان سید عبدالله همزمان نادرشاه افشار است و کسی است که صدر نمایندگان خوزستان در دشت مغان بوده و خطابه شهریاری نادرشاه را نوشته و خوانده‌ است. مرحوم سید محمدعلی امام شوشتری نوه هشتم سید نعمت الله جزایری و مادرش ساره بیگم نوه شادروان حاج شیخ جعفر شوشتری مجتهد بزرگ همزمان ناصرالدین شاه قاجار است.

پس از اتمام تحصیلات مقدماتی، علوم دینی را تا درجه اجتهاد و منطق، اصول و تاریخ ادبیات عرب را نزد دائی خود مرحوم شیخ محمدکاظم شوشتری و برادر خود سید نورالدین امام شوشتری فرا گرفت و سپس به فرا گرفتن زبان انگلیسی پرداخت و به خدمت وزارت معارف آن زمان درآمد. خدمت اداری را از کارآموزی و دبیری شروع کرد. پس از دوازده سال خدمت در وزارت آموزش و پرورش به خدمت وزارت دارایی در آمده و به اداره کل گمرک منتقل شد. او سالها در بنادر جنوب خدمت کرد و در این سفرها به خصوصیات خلیج فارس، بنادر و جزایر آن آشنایی کامل یافت. در سال ۱۳۲۶ به گمرک تهران منتقل شد و به مقامهای مستشار فنی وزارت گمرکات، ریاست امور قضایی کل گمرک و ریاست گمرک تهران رسید و برای اصلاح قوانین گمرکی زحمت بسیاری کشید. در همان زمان که کارهای بزرگ اداری را مانند ریاست گمرک تهران بر عهده داشت، باز هم آسایش خود را در مطالعه میدانست و پس از کار به مطالعه در کتابخانه کوچک خود مشغول می شد. مرحوم امام شوشتری در سال ۱۳۳۷ از خدمت دولت بازنشسته شد و چند سفر به اروپا رفت.

او به زبان عربی نیز تسلط کامل داشت و در سال ۱۳۴۵ در کتابخانه پهلوی به ریاست بخش عربی منصوب گشت و در این زمان با استاد ذبیح الله بهروز در زمینه‌های تحقیقی و تاریخی همفکری داشت. او پس از بازنشسته شدن با وقت آزادی که پیدا کرده بود، توانست بسیاری تحقیقات خود را کامل کرده و نتایج آنها را به صورت کتابهای مختلف انتشار دهد. امام شوشتری در آبان ماه ۱۳۵۰ به دلیل کتابها و مقالاتی که تألیف کرده بود، از سوی شاه ایران احضار شده و مورد تمجید قرار گرفت. در کنگره زبان فارسی چند سخنرانی جامع ایراد کرد که به وسیله وزارت فرهنگ و هنر چاپ شد. همچنین درباره تاریخ زبان دری که از زمان ساسانیان زبان پیشرفته‌ای بوده تحقیقات ارزنده‌ای انجام داده‌ است. امام شوشتری همچنین سخنرانیهای مختلفی در رادیو ایران در برنامه ارتش انجام داد و در آنها بسیاری سرداران ایرانی که در صدر اسلام کمک کرده‌اند، معرفی نمود. بیشتر این سرداران گمنام بوده‌اند و یا آنها را عرب میدانستند. او همچنین درباره ایرانیان در جزیرة العرب و یمن و جنگهای ایشان و کانونهای مهری و مانوی و مزدکی در شبه جزیره عربستان پیش از ظهور اسلام نیز مطالب تحقیق جالبی نوشته ‌است.

شادروان سید محمدعلی امام شوشتری در سالهای آخر زندگی دچار عارضه ریوی شد و با توجهات شاه ایران برای معالجه به انگلستان رفت. در آن زمان دختر وی نیز که در لندن تحصیل می‌کرد، از وی پرستاری می‌نمود. بیماری وی سرطان ریه تشخیص داده شد ولی چون بیماری پیشرفت کرده بود، عمل جراحی صلاح دیده نشد و با دستورهای پزشکی بعد از چند ماه به ایران بازگشت و به تدوین اثر بزرگی به نام نامنامه جغرافیایی ایرانشهر یا ایران بزرگ پرداخت. برای گردآوری این اثر تمام متون جغرافیا و کتابهای مسلک قدیم را با هم تطبیق داده و بسیاری از اشتباهات گذشتگان را اصلاح نمود و نامهای درست جغرافیایی ایرانشهر را از زمان ساسانی در فرهنگ بزرگ تنظیم کرد. این کتاب در چهار جلد است که که تنها یک جلد از آن آماده گردید. بزرگترین آرزوی او این بود که این اثر به اتمام رسیده و چاپ شود که بیماری او شدت یافت و چند ماه آخر در بستر بیماری بود تا در ۱۵ مهرماه ۱۳۵۱ از جهان چشم فرو بست. او را در حسینیه رحمتی در شرق صحن مطهر حضرت عبدالعظیم به خاک سپردند.

تألیفات
تاریخ جغرافیایی خوزستان به کوشش مؤسسه امیرکبیر.
تاریخ مقیاسات و نقود در حکومت اسلامی که در دانشسرای عالی در سال ۱۳۳۹ به چاپ رسید.
فرهنگ واژه‌های فارسی در زبان عربی که بزرگترین کتاب در این زمینه ‌است و به کوشش انجمن آثار ملی در سال ۱۳۴۷ به چاپ رسید. این کتاب شامل بیش از سه هزار ریشه لغت فارسی است که در زبان عربی وارد شده‌ است.
ترجمه اندرزنامه اردشیر بابکان را تحت عنوان عهد اردشیر که اصل فارسی آن از بین رفته‌ است از زبان عربی به فارسی برگرداند و به کوشش انجمن آثار ملی در سال ۱۳۴۸ به چاپ رسید.
ایران گهواره دانش و هنر، پیشینه هنر موسیقی روزگار اسلامی است که توسط وزارت فرهنگ و هنر در سال ۱۳۴۸ به چاپ رسید. تاریخ شهریاری در شاهنشاهی ایران که بزرگترین و مستندترین کتاب در زمینه فلسفه شهریاری و تاریخ آن در ایران است و در سال ۱۳۵۰ توسط وزارت فرهنگ و هنر به چاپ رسیده‌ است. فصل چهارم کتاب آب و فن آبیاری در ایران باستان تحت عنوان پایه‌های کهن حقوقی در آبیاری ایرانشهر از طرف وزارت آب و برق که در سال ۱۳۵۰ به چاپ رسیده‌ است.

مقالات
بنیاد فلسفی شهریاری در ایران.
خلیج فارس و باستانی ترین فانوسهای جهان، مجله باستانشناسی و هنر ایران، شماره پنجم، سال ۱۳۴۹.
تحقیقی درباره پیشینه دریانوردی در ایران در مجموعه تاریخ تحول علوم در ایران.
رساله‌ای در زمینه پیدایش و آرایش زبان.
نام هفت شهر مدائن، مجله باستانشناسی و هنر ایران، شماره سوم، سال ۱۳۴۸.
خوزستان فی الحاضر و التاریخ، مجله الاخاء.
پادآواز هنر نقاشی ایران در روزگار اسلامی، مجله باستانشناسی و هنر ایران، شماره چهارم.
مزدک و آئین او.
نقش ایرانیان در پیشرفتهای نخستین اسلامی.
تأثیر حقوق ایرانی روزگار ساسانی در گسترش حقوق اسلامی مجله معارف اسلامی، شماره ۱۳، ۱۳۵۰.
تسویه یا تفضیل در حقوق اسلامی مجله معارف اسلامی، شماره ۹، ۱۳۴۸.
تأثیر شگرف ادب روزگار ساسانی در ادب روزگار عباسی در مجله هنر و مردم شماره‌های ۱۰۷ و ۱۰۸ شهریور و مهر ۱۳۵۰.
سرچشمه جنبشهای انقلابی در عصر اسلامی و راه نفوذ آنها به اروپا مجله وحید، شماره ۱، سال ۷، سال ۱۳۴۸.
بررسی شیوه نفوذ معماری ایرانی در معماری اسلامی بر پایه نوشته‌های تاریخی در مجله باستانشناسی ایران، شماره ۲، سال ۱۳۴۸.
چگونگی پیدایش فقه اسلامی در مجله معارف اسلامی.
پیشینه موسیقی در اسلام.
تاثیر تمدن ایران در عرب.
بخش دوم از کتاب پیشینه سان و رژه در ایران.
منابع اقتصادی خلیج فارس در سمینار خلیج فارس.
نمونه یک اشتباه در تاریخ و هنر.
یک نامگذاری غلط مجله وحید، شماره ۱۱، آبانماه ۱۳۴۵.
تیشه‌هایی که به زبان فارسی فرود می‌آید در مجله وحید، شماره ۲، بهمن ماه ۱۳۴۵.
زبان فارسی را دریابید مجله وحید، اردیبهشت ۱۳۴۸.
چرا به زبان فارسی بی پروا شده ایم مجله وحید، شماره ۲۴، مهرماه ۱۳۴8.
آیا هنرهای زیبا در اسلام حرام است؟ مجله هنر و مردم، شماره ۹۵، شهریور ۱۳۴۹.
سرنوشت زبان فارسی مجله هنر و مردم، شماره ۵۹، شهریور ۱۳۵۰.

منـابـع

کلیــد واژه هــا