کتاب بدایة الحکمه

بدایة الحکمه کتابی فلسفی، به زبان عربی، از تألیفات مرحوم علامه طباطبایی است. بدایة الحکمه کتاب مختصر و مفیدی است که یک دوره از حکمت الهی در آن گنجانده شده است و کتابی است کاملا استدلالی که در آن جز دلیل و برهان یافت نمی شود، نوشتاری است پیراسته از حشو و زوائد، متین و استوار، و به جرأت می توان گفت که مقامش در حکمت متعالیه همسان منزلت اشارات بوعلی در حکمت مشاء است. عباراتش گرچه موجز است اما مغلق نیست، در عین اختصار جامع است و مهمترین عناوین و موضوعات و حکمت الهی را در بردارد. این کتاب در واقع چکیده فلسفه صدرائی موسوم به حکمت متعالیه است که با توجه به آخرین سیر تکاملی آن تنظیم شده است. علامه فقید کتاب بدایة الحکمه را به درخواست بعضی از نزدیکانش به منظور تدریس فلسفه در حوزه های علمیه نگارش کرده و هم اکنون به عنوان نخستین متن درسی فلسفه برای جویندگان حکمت الهی معروف می باشد و نسبت به سایر متون فلسفی از مزایای بسیار برخوردار است. علامه بدایة را در سال 1390 هـ ق در حالی که 67 سال از عمر شریفش می گذشت تألیف نمود.

معرفی اجمالی نویسنده
سید محمدحسین طباطبایی تبریزی در سال 1321 هجری قمری (1281 شمسی) متولد شد. یکسال قبل از فوت پدرش به مدرسه رفت، اما پس از پایان کلاس هفتم مصلحت دیده می شود که در خانه درس بخواند، به این دلیل او و برادرشان تحت تعلیم ادیب لایقی به نام شیخ محمدعلی سرائی قرار می گیرند و ادبیات عرب می آموزند و زیر نظر میرزا علینقی خطاط به یادگیری فنون خوشنویسی می پردازند. مرحوم علامه در 1303 در سن 21 سالگی با صبیه مرحوم حاج میرزا مهدی آقا طباطبایی مهدوی که از خویشان پدر بود، ازدواج کرد. استاد علامه در 1304 که دروس حوزه تبریز را به پایان رساند، به همراه همسر و برادر و پسرشان که تازه به دنیا آمده بود، عازم نجف اشرف شدند. آشنایی با حاجی میرزا علی آقای قاضی رضوان الله علیه در مرحوم استاد علامه چنان تأثیری گذاشت که مدت 11 سال اقامت در نجف علاوه بر فقه و اصول و ریاضیات و فلسفه و رجال و تفسیر، در عرفان عملی در محضر این استاد عالیقدر حضور یافته و در سیر و سلوک و تزکیه نفس توشه های فراوانی بردند. مرحوم محمدحسین طباطبایی در اواخر زندگی در نجف روزگار را به سختی گذراندند، به طوری که در سال 1314 در اثر اختلال وضع معاش عازم ایران شدند و در روستای شادآباد تبریز سکنی گزیدند. ایشان به منظور کسب علم عازم قم شدند و برای همیشه با شهر تبریز وداع کردند. در سال 1325 وارد قم شدند و بدین ترتیب زندگی پربار علمی مرحوم علامه از همین جا آغاز شد و مدت 35 سال در این شهر زندگی کردند و بیشترین خدمت را به اسلام و حوزه های علمیه کردند. وی درس فلسفه را با سبک و روشی نوین آغاز کرد. زندگی این عالم ربانی که یکی از مفاخر بزرگ اسلام و محققی کم نظیر است، در ساعت 9 صبح روز 24 آبان 1360 در شهر قم به پایان رسید و دعوت حق را لبیک گفت. آثاری که علامه طباطبایی در تبریز تهیه کردند: 1. رساله در اسماء و صفات 2. رساله در افعال 3. رساله در وسایط میان خدا و انسان 4. رساله قبل الدنیا 5. رساله من الدنیا 6. رساله بعد الدنیا 7. رساله در ولایت 8. رساله در نبوت 9. کتاب سلسله انساب طباطباییان آذربایجان.

مختصری از خدمات استاد در شهر قم: 1- پی ریزی شیوه نوین از تفسیر که کاملا بدیع و ابتکاری است. 2- اشاعه تفکر فلسفی و تعقلی 3- کوشش در تفهیم مسائل فلسفی و ملموس ساختن بسیاری از مسائل پیچیده 4- کوشش و نشر آثار اهل بیت 5- جمع میان مفاهیم قرآنی با آنچه که در اخبار خاندان رسالت وارد شده است. 6- اشاعه فکر شیعی در خارج از جهان اسلام 7- تربیت و پرورش شخصیت های علمی و فکری 8- تألیفات گرانبها اعم از چاپ شده و چاپ نشده 9- و...

ویژگی های کتاب
1- اکتفا نمودن به اسلوب برهانی و پرهیز از به کار بردن مطالب شعری و ذوقی که برای یک متن فلسفی بسیار ضروری است.
2- رعایت نظم منطقی در چینش مراحل و فصول به گونه ای که از مطالب پیشین، مطالب پسین را می توان استنتاج کرد.
3- اهتمام به مسائل مهمتر و کلیدی و اجتناب از مباحث غیرلازم مانند طبییات.
4- اجتناب از خلط میان علوم اعتباری با علوم حقیقی و اجتناب از بهره گیری از روش تجربه و حس در فلسفه نظری.

نظرات دیگران
در بین آثار متعدد علامه طباطبایی به حق می توان دو کتاب فلسفی بدایة الحکمه و نهایة الحکمه را بسان دو گوهر درخشان و پر تلألؤ بر حلقه حکمت صدرایی دانست. به راستی که این دو کتاب توانستند زلال حکمت متعالیه را در ساغر پیراسته خود بریزند و از خس و خاشاک اوهام پاک و منزه بدارند تا به کام تشنه کامان رسانیده، صفحه زرین حقیقت را در جان آنان ورق بزند.

ساختار کتاب
بدایة الحکمه در سال 1397 ق، سپس مکررا به چاپ رسیده است و به فارسی نیز ترجمه شده و توسط علی شیروانی، محمدعلی گرامی ترجمه و توسط حسین حقانی و کمال حیدری شرح داده شده است و توسط حوزه علمیه قم و جامعه مدرسین و دیگر ناشرین بارها به چاپ رسیده است. این کتاب دارای 12 مرحله و 110 فصل است. مقدمه درباره تعریف فن (فلسفه) و موضوع و هدف آن:
مرحله اول: 12 فصل، در کلیات مباحث وجود.
مرحله دوم: 1 فصل، در انقسام وجود به خارجی و ذهنی.
مرحله سوم: 3 فصل، در انقسام وجود به «ما فی نفسیه» و «ما فی غیره».
مرحله چهارم: 9 فصل، در موارد سه گانه.
مرحله پنجم: 8 فصل، در ماهیت و احکام آن.
مرحله ششم: 11 فصل، در مقولات دهگانه.
مرحله هفتم: 11 فصل، در علت و معلول.
مرحله هشتم: 10 فصل، در انقسام وجود به واحد و کثیر.
مرحله نهم: 3 فصل، در سبق و لحوق و قدوم و حدوث.
مرحله دهم: 16 فصل، در قوه و فعل.
مرحله یازدهم: 12 فصل، در علم و عالم و معلوم.
مرحله دوازدهم: 14 فصل، در آنچه متعلق به واجب تعالی است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا