نتایج اعمال آدمی به صورت رزق و پاداش

عملی را که انسان بجا آورده و یا نیت بجا آوردن آن را دارد، خدا رشد میدهد و بطور تضاعف بالا میبرد. «کمثل حبة أنبتت سبع سنابل فی کل سنبلة مائة حبة والله یضـ'عف لمن یشآء؛ همانند دانه ای از گندم و یا جو که آن دانه هفت سنبل دهد، که در هر یک از آن سنبل ها صد دانه موجود است. و از این مقدار هم خداوند به کسانی که بخواهد زیادتر میدهد. (یعنی از هفتصد برابر هم بیشتر میدهد)» (بقره/ 261).
بر اثر تربیت گندم، سنبل های گندم زیاد دانه میدهند. و دانۀ درشت میدهند، ولی هیچگاه نمی شود بجای گندم عدس بدهند؛ برنج، برنج میدهد. پس همینطور که این نتائج و آثار بر اعمال مترتب میشود و ما میتوانیم آن را به رزق تعبیر کنیم، میتوانیم به حساب و پاداش تعبیر کنیم؛ و این آثار هم رزق است و هم حساب و هر دو چیز واحدی هستند. از جهتی که عمل اول مستحق این است و مقتضی پدید آمدن این است آن را حساب گویند. و از جهت آنکه از او در استدامۀ وجود خود استمداد میکند آن را رزق و روزی گویند. و دائما ابر فیض رحمت پروردگار، از دریای وسیع اقیانوس اطلس وجود منبسط بر کاینات، آبگیری میکند و بر عالم امکان میبارد. قطره پشت سر قطره، آنی متوقف نیست. هر قطره که بارید، به دنبالش قطرۀ دیگری است که به او استمداد میکند و حیات خود را نگه میدارد و وجود خود را ثبات میدهد. پس قطره دوم نسبت به قطرۀ اول رزق است؛ و از نقطۀ نظر اینکه استحقاق دارد و اقتضا میکند حساب است. ما که الآن در اینجا نشسته ایم، هر عملی که انجام دهیم از جهت اینکه نتیجه ای بر آن مترتب است و آن نتیجه موجب بقاء و ثبات وجود ماست، رزق ماست؛ و از جهت اینکه نتیجۀ عمل ماست حساب ماست. پس ببینید بین رزق و حساب چه اندازه ارتباط دقیق است، تا حدی که میتوان گفت حقیقت رزق و حساب یک چیز است و به دو اعتبار به آن رزق و حساب گویند. با ذکر این مطالب خوب روشن میشود که معنای اینکه خداوند سریع الحساب است چیست.