برید بن معاویه عجلی (بُرَیدبن معاویه عِجلی)
از اصحاب خاص و ممتاز امام پنجم و ششم شیعیان حضرت باقر و جعفر الصادق (ع) و فقیه و محدث موثق شیعه در نیمه اول از قرن دوم ه.ق. وی از مخبتین و مبشرین به بهشت و صاحب منزلت در نزد ائمه (ع) بود.
لقبش ابوالقاسم و پدرش معاویه بن ابی حکیم حاتم که خاندانش از اعراب عجلی از مهاجرین به کوفه بود.
پسرانش قاسم و موسی که قاسم از روات موثق و از اصحاب امام صادق (ع) و موسی نیز از راویان و مؤلفان شیعه بودند. از تولد و ابتدای زندگی برید اطلاعی در دست نیست اما نخست در کوفه به تحصیل پرداخت و بنابر نقل بعضی مورخین در اوایل تحصیلش از اساتید اهل تسنن از جمله (ابواسحق... زبیدی) حدیث می آموخت ولی ظاهرا با سفری که به مدینه کرد مدتی از محفل درس امام باقر (ع) بهره مند شد و کم کم از اصحاب برجسته آن حضرت گردید. بعد از رحلت امام پنجم (ع) به محضر امام جعفر صادق (ع) در مدینه رسید و استفاده های بیشماری کرد و جزو صحابه مخصوص آن حضرت و فقهای جلیل القدر و موثق در آمده و نامش در گروه «اصحاب اجماع» قرار گرفت که در نشر فقه و معالم تشیع بسیار موثر بود.
درباره اساتید علمی او غیر از دو امام بزرگوار (ع) فقط می توان از «محمد بن مسلم» نام برد، هرچند که او (محمد بن مسلم) در طبقه روایی همطراز و همپایه خود «برید» بود.
شخصیت و موقعیت برید از دیدگاه ائمه و بزرگان
در متون رجالی از جایگاه والای او در نزد ائمه و متقدمان شیعه سخن بسیاری نقل شده از جمله امام صادق (ع): «اوتاد زمین و اعلام دین چهار نفرند: محمد بن مسلم بن رباح، برید بن معاویه عجلی، زراره بن اعین و لیث بن بختری مرادی.»
و باز فرمودند: هولاء القوامون بالقسط هولاء القوامون بالصدق و هولاء السابقون السابقون اولئک المقربون.» و در ادامه سخن فرمودند: «اینها امینان خدا هستند بر حلال و حرامش. من نیافتم کسی را که یاد ما و ذکر ما را زنده نگه دارد مگر این چهار نفر؛ و اگر ایشان نبودند هیچکس توان نداشت که این امر را استنباط کند اینها حافظین دین خدا و سبقت گیرندگان به سوی ما در دنیا و آخرتند.» و فرمود: «در صورت نبودن آنها آثار نبوت، مندرس و منقطع می شد.»
و در کلام طولانی دیگری فرمودند: «پدرم ایشان را در حلال و حرام خدا امین می دانست ایشان صندوق علم پدرم بودند و امروز نزد من محل ودیعت و امانت نهادن اسرار منند. اینها حقا اصحاب پدرم بودند و ستارگان راهنمای شیعیان منند چه زنده باشند و چه بمیرند.» (کلام ادامه دارد برای اطلاع رجوع به کتب مربوطه شود) «امام شناسی ج 16- ص 49».
باز در روایت دیگری امام صادق و امام موسی کاظم (ع) برید و دوستان دیگر را ستایش کرده و از آنها به عنوان احیا کنندگان آثار نبوت نگهبانان دین و امناء خدا بر حلالی و حرام ها یاد کردند.
کشی: «او از جمله شش فقیه بزرگ شیعه قرن دوم بود که در نشر معارف و فقه بسیار تاثیر داشت.» او این شش نفر را «افقه الاولین» گفته است.
شیخ طوسی او را در گروه اصحاب بزرگ دو امام پنجم و ششم در کتاب رجالش ذکر نموده است.
علامه حلی و محسن امین از او به محبوبترین افراد نزد امام صادق (ع)، بشارت داده شدگان به بهشت و حواریون امام باقر و امام صادق (ع) تعبیر کرده اند.
ابن حجر عسقلانی نیز به مقام او نزد ائمه در کتابش (لسان المیزان ج 2 ص 10) اشاره کرده است. در گرایش های فقهی برید در کنار ابوبصیر لیث بن مرادی بختری و محمد بن مسلم بن رباح جای دارد. در ثبت روایاتش باید گفت که او بیشتر احادیث را از امام باقر و امام صادق (ع) بدون واسطه و گاهی نیز به واسطه محمد بن مسلم نقل کرده و چنانکه مرحوم آیه الله خویی فرموده: «206 روایت از او در کتب شیعه ثبت شده و در منابع روایی امامیه از جمله کتب اربعه مضبوط است.»
راویان و شاگردان او
راویان زیادی از وی علم آموخته اند که برخی از مشاهیر آنها بدین قرارند.
1- حریز بن عبدالله سجستانی
2- ابان بن عثمان
3- حماد بن عثمان
4- یحیی حلبی
5- جمیل بن صالح
6- هشام بن سالم
7- یونس بن عبدالرحمن
8- صفوان بن یحیی
9- ابن ابی عمیر
کتابی نیز از او به روایت علی بن عقبه اسدی راوی از ابن غضائری گفته شده اما به طور غالب در محافل شیعه چندان شناخته شده نیست.
در بعضی روایات از مذمت او در کنار زراره بن اعین سخن آمده و به بدعتی مشترک بین این دو نفر اشاره شده است. کشی نیز یه روایت در نکوهش او نقل کرده اما علمای بزرگ رجال آن را نپذیرفته و پاسخ داده اند زیرا علاوه بر وجود راویان غیر موثق در سلسله اسناد این روایات نشانه هایی از تقیه در این نکوهش نیز دیده می شود. (مؤلفان تنقیح المقال، اعیان الشیعه و معجم رجال الحدیث در این باره مفصلا بحث کرده اند.)
وفات:
تاریخ وفات او در زمان حیات امام صادق (ع) یعنی قبل از 148 ه.ق است.
بنا به قول علی بن فضال تاریخ درگذشت او در 150 ه.ق گفته شده است.
Sources :
شیخ عباس قمی- - منتهی الامال
دائره المعارف بزرگ اسلامی به نقل از علل الشرایع، الاختصاص، دلائل الامامه و چند منبع دیگر
حاج محمد حسین حسینی تهرانی- امام شناسی- جلد 16-17
محمدعلی اردبیلی- جامع الرواه
دانشنامه جهان اسلام به نقل از: رجال طوسی، خویی، لسان المیزان و....
حاج شيخ عباس قمي- تتمه المنتهی
محمد علی مدرس- ریحانه الادب