رساله فی حدوث العالم

این کتاب یکی از آثار و تألیفات صدرالدین شیرازی (ملاصدرا) است. این رساله در باب یکی از مهمترین مباحث هستی شناسی یعنی حدوث عالم یا پیدایش جهان است. رساله ای فلسفی و به زبان عربی است. مولف چنین می نگارد: »بر آنم که مسئله حدوث عالم را به بحث کشم که از مشکلات فلسفه است و در اثر غموض و دقت طریقتش ذهن ها از ادراک آن عاجز مانده و در هر مذهبی شکوک بسیار بر آن عارض گردیده است و تا حد امکان حقیقت را از پرده ها بیرون آورم.» ملاصدرا ابتدا عقاید متکلمان و متشرعان را باز می گوید و نشان می دهد در بعضی از این عقاید چه سخافت ها نهفته است پس عقیده فیلسوفان را می آورد و سپس قول خود را باز می گشاید.

زندگینامه صدرالدین شیرازی (ملاصدرا):
محمد بن ابراهیم شیرازی ملقب به صدرالدین و مشهور به ملاصدرا یا صدرالمتالهین در حدود سال 979 یا 980 هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدرش ابراهیم بن یحیی قوامی یکی از وزرای دولت صفویه و مردی با نفوذ و ثروتمند بود که با نهایت کوشش به تربیت و تعلیم یگانه پسر خود کمر همت بست. زندگانی ملاصدرا را می توان به سه دوره تقسیم نمود: 1- دوره طلبگی و تلمذ و بحث و مطالعه کتب قدما و آرای حکما در شیراز و اصفهان. در این دوره وی به تتبع و تفحص آرای فلاسفه و کلام و فلاسفه مشائی و اشراقی اشتغال داشت. 2- مرحله تهذیب نفس و ریاضت و مکاشفه در روستای کهک (در نزدیکی قم) که نهایتا به کشف حقایق ربانی و علوم الهی منجر گردید. 3- مرحله تألیف و تدریس در شیراز در مدرسه ای که الله وردی خان، والی فارس بنا نهاده بود. طی این دوره ملاصدرا تقریبا تمام آثار خود را تألیف کرد. ملاصدرا حکمت الهی و فلسفه اسلامی را وارد مرحله جدید کرد، وی در آنچه علم اعلی یا علم کلی یا فلسفه اولی با حکمت الهی خوانده می شود و تنها همین بخش است که به حقیقت، فلسفه است و فلسفه حقیقی خوانده می شود، مقام فلاسفه پیش را تحت شعاع قرار داد، اصول و مبانی اولیه این فن را تغییر داد و آن را بر اصولی خلل ناپذیر استوار کرد. آخوند تا پایان عمر در شیراز به تألیف و تدریس پرداخت و در این ایام هفت بار پای پیاده به مکه سفر کرد که در بازگشت از هفتمین سفر، در بصره در سال 1050 هجری قمری درگذشت.
اساتید: شیخ بهاءالدین عاملی مشهور به شیخ بهایی، میرداماد، میرابوالقاسم فندرسکی عارف و زاهد و ریاضی دان بی همتای آن عصر و...
شاگردان: ملاصدرا شاگردان بسیاری را تربیت کرد اما از مشهورترین آنها: ملامحسن فیض کاشانی و مولا عبدالرزاق لاهیجی بودند که هر دو علاوه بر داشتن سمت شاگردی، داماد وی نیز بودند.
آثار: الحکمة المتعالیه (اسفار اربعه)، شرح الهدایة، المبدا و المعاد، حدوث العالم، المشاعر، شرح شفا، الشواهد الربوبیه، اجوبة المسائل، تفاسیر بعضی از سوره های قرآن کریم و...

ساختاربندی کتاب:
- مقدمه مصحح:
1. مسئله حدوث عالم و نظریه صدرالمتألهین شامل: نگاهی به ریشه ها، دیدگاه صدرالمتألهین، سخن پایانی
2. گذری بر مباحث رساله حدوث شامل یک مقدمه و 12 فصل و بخش پایانی است
3. روند تصحیح متن رساله شامل شناسنامه نسخه های خطی، ویژگی های نسخه ها، پیرایش نسخه ها و آرایش متنهایی و...، تصاویر نسخه ها
- رساله فی الحدوث: شامل مقدمه و 12 فصل:
- مقدمه در بیان سبب تألیف کتاب
1. فصل اول: مبحث امکان و وجوب
2. فصل دوم: قوه و فعل
3. فصل سوم: حرکت و سکون
4. فصل چهارم: اثبات طبیعت در هر متحرک
5. فصل پنجم: تأکید نظریه تجرد جوهر نطقی
6. فاعل مباشر در همه حرکات طبیعت است
7. قدیم ترین حرکات، حرکت دوری است
8. اثبات زمان
9. تقدم زمان بر هر شی
10. نتیجه آنچه گفته شد
11. ربط حادث به قدیم
12. چگونگی وجود عقل فعال
خاتمه: اقوال اعاظم حکماء گذشته درباره حدوث و قدوم عالم
تتمه فی ذکر اعتقادات الفلاسفه القدماء الذین هم غیر هولاء الاصول الاعلون فی حدوث العالم
- تکملة الرسالة: بما سنج لنافی هذه الحالة من الکلام و لم نکن نرثها من اولئک الاکابر العظام والاولیاء الکرام
در انتهای کتاب فهرست آیات، احادیث، نام اشخاص و گروه ها و نام کتاب ها و رساله ها و نام مکان ها و اصطلاحات و تعبیرات و فهرست منابع آورده شده است.
این کتاب در سال 1378 توسط بنیاد حکمت اسلامی صدرا در تهران به چاپ رسیده و منتشر گردیده است. تصحیح و تحقیق کتاب بر عهده دکتر سید حسین موسویان بوده است.

Sources

Keywords