محتوای کتاب عهد قدیم

کتاب مقدس یهودی مجموعه ای از نوشته ها را در بر می گیرد که به افراد مختلفی منسوب است. از آنجا که این مجموعه در بردارنده پیمان خدا با انسان و شرایط این پیمان است، آن را کتاب عهد می خوانند. مسیحیان، این مجموعه را عهد قدیم نامیده اند؛ چرا که بر خلاف یهودیان، قایلند که خدا دو عهد و پیمان با انسان بسته است: یکی همان عهد شریعتی که با انبیای قدیم و قوم اسرائیل بسته و دیگری عهد جدید که بر سر ایمان به مسیح است. آنان کتاب عهد یهودیان را (که آن را نیز مقدس و معتبر می دانند) عهد قدیم، و بخش ویژه خود را عهد جدید می نامند. مطلب دیگر اینکه سنت یهودی، این مجموعه را به نویسندگان مختلفی که اولین آنان حضرت موسی است، نسبت می دهد. مطابق این سنت، این مجموعه در طی زمانی حدود یک هزاره به تدریج به نگارش در آمده است. درباره آشنایی اجمالی با کتاب مقدس یهودی به چند مبحث باید اشاره نمود.

الف) معرفی اجمالی عهد قدیم
کتاب مقدس یهودی یا عهد (که برای تفکیک آن از بخش ویژه مسیحی عهد قدیم می نامند) مجموعه ای است از نوشته های کوچک و بزرگ با موضوعات مختلف که به دست افراد مختلفی نگاشته شده است. از این مجموعه، از سده های قبل از میلاد دو نسخه معروف باقی مانده است، یکی به زبان عبری و دیگری به زبان یونانی. معروف این است که این مجموعه در اصل به زبان عبری نگاشته شده و بعدها به زبان یونانی ترجمه شده است. این ترجمه در قرن سوم قبل از میلاد صورت گرفته و از آنجا که گفته می شود مترجمان آن هفتاد نفر از عالمان یهود بوده اند، این کتاب به نسخه سبعینیه یا هفتادین معروف است.
این دو نسخه از دو جهت با هم تفاوت دارد: یکی اینکه نسخه سبعینیه نسبت به نسخه عبری اضافاتی دارد این اضافات یا به صورت کتابهای مستقلی است که در نسخه عبری وجود ندارد، یا به این صورت که برخی از کتابهای موجود در هر دو نسخه، در نسخه سعبینیه بخشهایی اضافه دارد. ناگفته نماند تفاوت دیگر این دو نسخه، در ترتیب کتابها و تقسیم بندی آنهاست. از آنجا که یهودیان نسخه عبری را قبول دارند، اضافات نسخه سبعینیه جزء کتاب مقدس آنان نیست. از سوی دیگر، ترتیب و تقسیم بندی کتاب آنان مطابق با نسخه عبری است. اما مسیحیان در ابتدا نسخه یونانی را به عنوان بخشی از کتاب مقدس خود پذیرفتند. بنابراین آنان اضافات نسخه یونانی را که اپوکریفا خوانده می شوند، به عنوان کتابهای قانونی درجه دوم پذیرفتند. بعدها پروتستانهای مسیحی نسخه عبری را پذیرفته، کتابهای اپوکریفایی را از کتاب مقدس خود حذف کردند. کتاب مقدس یهودی که گاهی کتاب مقدس عبری خوانده می شود، به سه بخش کلی تقسیم می شود:
1- تورات که مشتمل بر پنج سفر پیدایش، خروج، لاویان، اعداد و تثنیه است.
2- کتب انبیا (نبییم) که به دو بخش انبیای متقدم و انبیای متأخر تقسیم می شود. انبیای متقدم کتابهای یوشع، داوران، دو کتاب سموئیل و دو کتاب پادشاهان را شامل می شود. بخش انبیای متأخر کتابهای اشعیا، ارمیا، حزقیال، هوشع، یوئیل، عاموس، یونس، میکاه، ناحوم، حبقوق، صفیا، حجی، زکریا و ملاکی را در بر می گیرد.
3- مکتوبات یا نوشته ها که کتابهای مزامیر داود، امثال سلیمان، ایوب، غزل غزلهای سلیمان، روت، مراثی ارمیا، استر، جامعه سلیمان، دانیال، عزرا، نحمیا، و دو کتاب تواریخ ایام را در بر دارد.
اما در نسخه سبعینیه که کتاب مقدس مسیحی مطابق با آن است، این مجموعه به سه بخش کتابهای تاریخی، کتابهای حکمت، مناجات و شعر، و کتابهای پیشگویی تقسیم می شود.

ب) محتوای کتابهای عهد قدیم
نسخه های در دسترس از عهد قدیم، مطابق با تقسیم مسیحی است این مجموعه مشتمل بر 39 کتاب است که برخی عبارتند از:
1- سفر پیدایش: در این کتاب از چگونگی خلقت جهان و انسان مطالبی بیان شده است. خداوند انسان را پس از خلقت در محیطی زیبا و آرام و پر از نعمت قرار می دهد، اما انسان گناه می کند و از آن دنیای آرمانی رانده، و به زمین آورده می شود. این آغاز تاریخ زندگی بشر در روی زمین است که با اولین بشر، یعنی آدم و همسر او حوا شروع می شود. ماجرای فرزندان آدم تا زمان حضرت نوح (ع) و سپس حضرت ابراهیم و فرزندان او و نیز زندگی حضرت یعقوب (ع)، یوسف (ع) و مهاجرت فرزندان یعقوب (بنی اسرائیل) به مصر و سکونتشان در آن مکان، به گونه ای پیوسته و داستان وار، در سفر پیدایش آمده است. گفتنی است داستان این کتاب با مرگ یوسف در مصر خاتمه می یابد.
2- سفر خروج: این کتاب دنباله ماجراهای بنی اسرائیل را بیان می کند. بین پایان سفر پیدایش و آغاز سفر خروج چند سده فاصله است. ماجرا در این سفر از آنجا آغاز شده که نظام حکومتی مصر تغییر یافته و حکومت جدید، بنی اسرائیل را زیر فشار و شکنجه قرار داده است. در این اثنا موسی (ع) ظهور می کند و بنی اسرائیل را نجات می دهد. حضرت موسی احکامی را برای قوم خود می آورد که ده فرمان نیز در شمار آنهاست.
3- سفر لاویان: این کتاب نام خود را از یکی از اسباط بنی اسرائیل، یعنی سبط لاوی گرفته است. کاهنان بنی اسرائیل همه از این سبط بودند و چون این کتاب بیشتر درباره احکام کهانت و وظایف کاهنان سخن گفته، به این نام نامیده شده است. شایان ذکر است در این کتاب، احکام دیگری از قبیل احکام خوردنیهای پاک و ناپاک، و حلال و حرام و نیز احکام روز سبت (شنبه) آمده است.
4- سفر اعداد: این کتاب ماجراهای قوم را در دوره سرگردانی در بیابان بیان می کند. قوم پس از اینکه از ساکنان سرزمین موعود می ترسند و از جنگ سر باز می زنند، سرگردان و آواره می شوند. همچنین این کتاب آمار دقیقی از شمار اسباط بنی اسرائیل را ذکر می کند. گفتنی است که در این کتاب احکام و دستورهای فقهی متعددی نیز آمده است.
5- سفر تثنیه: کلمه تثنیه به معنای تکرار است. از این رو این کتاب به این نام خوانده شده که احکام و دستورهای کتابهای دیگر دوباره در آن تکرار شده است. ماجرای این کتاب از پایان دوره سرگردانی و زمانی که بنی اسرائیل به کنار رود اردن و مرز سرزمین موعود رسیده اند، آغاز می شود. در این مکان است که حضرت موسی (ع) احکام را برای قوم یاد آوری، و جانشین خود را تعیین می کند در پایان این کتاب نیز وفات حضرت موسی و عزاداری بنی اسرائیل آمده است.
6- صحیفه یوشع: یوشع جانشین حضرت موسی است و به گفته تورات حضرت موسی او را انتخاب کرد و به مردم دستور داد برای ورود به سرزمین موعود از او اطاعت کنند. این کتاب جنگهای بنی اسرائیل با کنعانیان، فتح و پیروزی بنی اسرائیل و تقسیم زمین بین اسباط بنی اسرائیل را بیان می کند در این کتاب حضرت یوشع، بنی اسرائیل را به اطاعت از خدا و فرمانهای او فرا می خواند.
7- سفر داوران: از زمان حضرت یوشع دوره ای بر بنی اسرائیل گذشته است که به دور داوران (یا قضات) معروف است. بنی اسرائیل در این دوره خدا را فراموش کرده، به گناه روی می آورند. همچنین اسباط با یکدیگر نزاع می کنند و از دشمنان غافل می شوند. از دیگر سو، افراد قوم گاه مورد تاخت و تاز دشمنان قرار می گیرند و چون به درگاه خدا روی می آورند، خداوند داورانی را برای آنها می فرستد. ماجراهای این دوره و نیز داستان تعدادی از داوران (که خدا برای بنی اسرائیل فرستاده) در این کتاب آمده است.
8- کتاب روت: روت نام زنی از جده های حضرت داود (ع) است. او در دوره داوران از سرزمین موآب وارد بنی اسرائیل می شود. در این خصوص، کتاب کوچک روت بیان کننده سرگذشت او است.
9- کتاب اول سموئیل: آخرین داور بنی اسرائیل که تعداد آنها با یوشع بن نون شانزده نفر است، سموئیل نبی است. در این زمان بنی اسرائیل از وی می خواهند که برای آنان پادشاهی تعیین کند و او شائول را بر می گزیند. به گفته این کتاب، شائول در ابتدا به خوبی عمل می کند، ولی کم کم از خداوند دور می شود. سموئیل از سوی خدا مأمور می شود که حضرت داود را به جای شائول برگزیند. در این میان، داود نیز به سبب شجاعتهایش در جنگ با دشمنان، در بین مردم محبوبیت زیادی پیدا می کند؛ به گونه ای که شائول به او حسد می ورزد و تصمیم می گیرد او را به قتل رساند، اما داود فرار می کند، سرانجام شائول در جنگ با فلسطینیان کشته می شود.
10- کتاب اول پادشاهان: هنگامی که داود به سن پیری می رسد، فرزندش سلیمان را به جانشینی خود بر می گزیند. حضرت سلیمان پس از وفات پدر اقتدار حکومت او را به اوج خود می رساند و باقی مانده دشمنان را نیز نابود می کند. او ساختمان خانه خدا را که حضرت داود طرح ریزی کرده بود، به پایان می رساند. به گفته این کتاب، حضرت سلیمان در پایان به گناه روی می آورد و از خدا دور می شود و سرانجام به همین گونه نیز از دنیا می رود. پس از او میان بنی اسرائیل نزاع در می گیرد و ده سبط شمالی، از افسری شورشی به نام یربعام پیروی می کنند و در شمال، کشور اسرائیل را تشکیل می دهند. تنها دو سبط با رحبعام، فرزند و جانشین حضرت سلیمان، باقی می مانند که کشور یهودا را در جنوب به وجود می آورند. سرگذشت این دو کشور و جانشین این دو تن، در ادامه این کتاب آمده است.
11- کتاب دوم پادشاهان: در این کتاب، دنباله تاریح این دو کشور و پادشاهانی که در آنها به حکومت رسیدند، به تفصیل آمده است. به گفته این کتاب، آشوریان به حکومت شمالی حمله می کنند و ده سبط شمالی را از بین می برند. کشور جنوبی نیز مورد حمله نبوکد نصر (بخت نصر)، پادشاه بابل، قرار می گیرد. وی همچنین معبد سلیمان را ویران می کند و بنی اسرائیل را به بابل می برد.
12- کتاب اول تواریخ ایام: این کتاب، تکرار تاریخ بنی اسرائیل از دیدگاهی دیگر است. کتاب یاد شده در آغاز، نسل انسانها را از آدم تا داود بر می شمارد و سپس به تاریخ بنی اسرائیل می پردازد. همچنین این کتاب، تاریخ معبد و احکام مربوط به آن را نیز بیان کرده است. کتاب اول تواریخ ایام، با طرح ریزی معبد توسط حضرت داود و وفات آن حضرت پایان می یابد.
13- کتاب دوم تواریخ ایام: این کتاب دنباله کتاب اول تواریخ ایام است که به ماجرای حضرت سلیمان، ساخته شدن معبد و نیز ماجرای ملکه سبا و آمدن او نزد سلیمان می پردازد. در این کتاب نیز گناهانی به حضرت سلیمان نسبت داده شده است. کتاب مزبور، پس از وفات حضرت سلیمان و تقسیم کشور بنی اسرائیل، بیشتر به ماجراهای کشور جنوبی پرداخته و تا تخریب معبد و تبعید قوم به بابل ادامه می یابد.
14- کتاب عزرا: کتاب عزرا به پایان یافتن اسارت بنی اسرائیل به دست کورش و بازگشت آنان به وطن خویش می پردازد. بنی اسرائیل پس از بازگشت، به بازسازی معبد همت می گمارند و در این راه با مشکلاتی نیز روبرو می شوند، ولی سرانجام این کار را به پایان می برند. مدتی پس از بازسازی معبد، عزرا با عده ای از بنی اسرائیل از بابل به اورشلیم می رود و متوجه می شود که قوم به گناه افتاده است. وی یا مشاهده این اوضاع، کمر به هدایت قوم می بندد.
15- کتاب نحمیا: ماجرای بازگشت نحمیا به اورشلیم به عنوان نماینده پادشاه ایران برای رسیدگی به اوضاع کشور یهودا، خدمات وی، بازسازی حصار اورشلیم، خواندن تورات از سوی عزرا و اعتراف بنی اسرائیل به گناهان خود موضوعاتیند که در این کتاب مطرح شده است.

Sources

Keywords