رساله حدود و قصاص و دیات

این رساله یکی از آثار و تألیفات علامه ملا محمدباقر مجلسی است که به زبان فارسی تألیف گردیده است. مولف در این رساله خود به توضیح حقوق جزا (فقه)، حدود (فقه)، قصاص (فقه)، دیات (فقه) پرداخته است.

معرفی اجمالی نویسنده:
ملا محمد باقر فرزند علامه محمد تقی مجلسی (مجلسی اول). این پدر و پسر هر دو علامه بودند ولی علامه مجلسی به طور مطلق، همین (ملامحمد باقر مجلسی اصفهانی) صاحب کتاب گران سنگ بحارالانوار است. او از بزرگان فقهای اثنی عشریه و علمای امامیه، محقق، متکلم جامع معقول و منقول و در تفسیر و حدیث و درایه و علم رجال و اصول فقه و کلام و سایر علوم دینی، متبحر و محیی آثار ائمه طاهرین و امام جمعه و جماعت شهر اصفهان و از طرف سلاطین وقت "شیخ الاسلام" و دارای نفوذ کامل بود. سال 1037 هـ ق در یک خانواده عالم در اصفهان متولد شد. از همان اوایل کودکی در سایه توجه خاص پدر دانشمندش به تحصیل علم پرداخت و در علوم متداول آن زمان در حوزه درسی پدر در اصفهان، باهوش و استعداد فوق العاده اش، توانست خیلی زود در مدتی کوتاه مراحل مختلف علمی را طی کند و با دو برادر بزرگترش، "ملا عزیزالله" و "ملا عبدالله" در میان علما مشهور شود. خدمات دینی متنوع او از حیث تألیف و تدریس و احقاق حقوق و ترویج و احیای شریعت و نشر آثار و اخبار فقه و ادعیه و قصص و دیگر شرعیات که به زبان فارسی ترجمه کرده و در تمام بلاد اسلامی مخصوصا بلاد عجم، بوده است. او علاوه بر این خدمات و اجرای احکام شرع و تمشیت امور مسلمین، در حفظ و حراست کشور و مملکت که آن روزها به واسطه قلت تدبیر شاه سلطان حسین صفوی رو به انحطاط رفته بود، سهم به سزایی داشت و در واقع به وجود او بسته بود و از همین رو، در دهه نهم از قرن یازدهم هجری، از طرف شاه سلیمان صفوی در شهر اصفهان (که در آن موقع پایتخت ایران) بود، اجرای امور، به عهده علامه مجلسی واگذار شد و او نیز چنانچه باید و شاید، به انجام وظایف لازمه، مشغول شد.
علامه از محضر بزرگانی چون ملاحسنعلی شوشتری، آقا حسین محقق خوانساری، میرزا رفیع الدین طباطبائی نائینی، شیخ عبدالله بن جابر عاملی، شیخ محمد جبل عاملی (نوه شهید ثانی)، ملا محمد صالح مازندرانی (شوهر خواهرش) و بسیاری دیگر از علما و فضلا کسب فیض کرد و اجازه گرفت. مدتی نیز در خدمت فقیه و حکیم نامی "ملا محسن فیض کاشانی" در فنون مختلف علمی بود و از او نیز اجازه گرفت. از میان 211 نفر شاگردان مسلم او که در یک کتاب نامشان آمده، بعضی از شاگردانش را که مشهور ترند، نام می بریم: 1- سید نعمت الله جزایری، 2- میرمحمد صالح خاتون آبادی، 3- ملا ابوالحسن شریف عاملی، 4- حاج محمد اردبیلی، 5- میرزا عبدالله تبریزی اصفهانی (مؤلف ریاض العلماء)، 6- ملا محمد سراب تنکابنی، 7- میرمحمد حسین خاتون آبادی (نوه دختری علامه)، 8- ملا رفیعا گیلانی، 9- سید ابوالقاسم خوانساری. اگر چه به گفته بزرگانی چون سید نعمت الله جزایری، شاگردان مجلسی را بیش از هزار نفر گفته است، از دانشمدان و مردان نامی معاصر با علامه مجلسی هم می توان فقط به نام چند نفر از جمله ملا محمد باقر سبزواری، شیخ حر عاملی، سید هاشم بحرانی، آقا جمال الدین خوانساری، شیخ محمد علی حزین لاهیجی اشاره کنیم. باید گفت از آنجا که زندگی این شخصیت علمی و دینی و تأثیر وجود او، بسیار شگرف و مهم و عظیم است، شایسته می باشد که برای اطلاع و آگاهی به زندگینامه او به طور دقیق و کامل مراجعه شود. تألیفات او را به عربی و به فارسی بیش از 100 جلد گفته اند. وفات این بزرگمرد عالم اسلام، در 27 رمضان سال 1110 هـ ق و مزارش در کنار مسجد جامع، پایگاه و نزدیک خانه اش، جنب پدر علامه اش، مرحوم ملا محمد تقی مجلسی در اصفهان می باشد.

ساختاربندی کتاب:
این کتاب شامل دو قسم و چندین باب و مطلب است که به شرح زیر می باشد:
1. قسم اول: در بیان حدود و تعزیرات که در آن چند باب است:
1. باب اول: در بیان حدود زنا و لواطه و مساحقه (شامل 5 فصل)
1. در بیان حد زنا
2. در حد لواطه و توابع آن
3. در بیان حد مساحقه
4. در بیان حد قیادت
5. در بیان حد و طی بهائم و اموات
2. باب دوم: در بیان حد فحش
3. باب سوم: در حد خوردن شراب و سایر مسکرات
4. باب چهارم: در بیان حد دزدی (شامل 5 فصل)
1. در بیان شرایط حد
2. در نصاب قطع ید
3. در بیان حد دزدی
4. طریق ثبوت حد دزدی
5. در بیان بقیه احکام
5. باب پنجم: در بیان حد محارب (شامل 3 فصل)
1. در بیان معنای محارب
2. در بیان حد محارب
3. در بیان احکام
6. باب ششم: در بیان حد مرتد (شامل 3 مقصد)
1. در بیان معنای ارتداد
2. در بیان اقسام مرتد و احکام آنها
3. در بیان سائر احکام
7. باب هفتم: در بیان سایر حدود و بعضی ازاحکام متفرقه (شامل 6 فصل در بیان حد سحر و جادو)
8. باب هشتم: در بیان تعزیر (شامل 3 فصل)
1. در معنای تعزیر
2. در بیان احکام تعزیر
3. در بیان انواع تعزیرات (شامل 50 مورد)
2. قسم دوم: در بیان قصاص و دیات که در آن دو مطلب است:
1. مطلب اول: در بیان احکام قصاص (شامل 7 فصل)
1. در بیان اقسام قتل
2. در بیان اقسام قتل عمد
3. در بیان احکام اشتراک جنایات
4. در بیان شرائط قصاص
5. در بیان دعوی قتل و آنچه قتل با آن ثابت می شود
6. در بیان کیفیت استیفای قصاص
7. در بیان قصاص اعضا و جراحات و شرایط آنها
2. مطلب دوم: در بیان احکام دیات (شامل 7 فصل)
1. در بیان مقدار و احکام دیات انواع قتل (در بیان مقدار دیه قتل عمد)
2. در اسباب ضمان
3. در بیان دیه اعضا بدن
4. در بیان دیه جنایت بر منافع
5. در بیان دیات جراحت های سر و بدن
6. در بیان جنایات واقع بر جنین
7. در بیان عاقله که دیه خطا بر او لازم است و احکام آن
- در بیان کفاره اقسام قتل
- در احکام جنایات بر حیوانات

Sources

Keywords