حاج آقا رضا همدانی

حاج آقا رضا همدانی، فقیه، مجتهد متیع و اصولی، محقق در سال 1250 هـ ق در شهر همدان به دنیا آمد. پدرش آقا محمدهادی همدانی، دانشمندی باتقوا، فقیه و عالم بود که فرزند خود را از بدو کودکی برای تحصیل علوم دینی در حوزه همدان فرستاد. حاج آقارضا، بعد از مقدمات علوم، برای تکمیل درس عازم نجف شد، در آنجا در محضر شیخ مرتضی انصاری رفت و از شاگردان ایشان شد سپس به حلقه درس میرزا محمدحسن شیرازی (میرزای بزرگ)، پیوست. تلاش های شبانه روزی او برای فراگیری علوم، سبب شد تا به عنوان یکی از شاگردان ممتاز درس میرزای شیرازی شناخته شد. پس از اینکه میرزای شیرازی به سامرا هجرت کرد، حاج آقارضا هم با عده بسیاری از بقیه شاگردان به آنجا رفته و درس فقه و اصول را آنجا تعلیم گرفت. در اوایل قرن چهاردهم هـ ق به نجف برگشت و به تدریس علوم و ارشاد مردم پرداخت.

مقام مرجعیت:
حاج آقارضا همدانی، در اثر تلاش پیگیر و فراوان، به درجه اجتهاد نائل شد و در استنباط احکام شرعی، چنان کوشید که بسیاری از خواص که مقام علمی و معنوی او را می شناختند، بعد از وفات "میرزای بزرگ" در سال 1312 هـ ق او را به عنوان فقیه اعلم، معرفی کردند. عده بسیاری مقلد او شدند و از او درخواست فتوا کردند. فقیه همدان، برخلاف میل باطنی و قلبی خود، با نوشتن حاشیه بر نجاة العباد، نظرات فقهی خود را برای مقلدان خود بیان نمود و در حقیقت پس از فوت میرزای شیرازی، مسئولیت زعامت و مرجعیت شیعه بر عهده مجتهد وارسته همدانی شد.

زندگی زاهدانه و ساده زیستی ایشان:
ایشان چه قبل از مرجعیت و چه بعد از مرجعیت عامه، زندگی بسیار ساده و بی آلایش داشتند. خانه کوچکی که در سامرا داشتند، نزدیک به مسجدی بود که در آن نماز می خواندند و تدریس می کردند. با نهایت تواضع با مردم برخورد می کرد تا آنجا که هر کسی وارد مجلس می شد او به پا می خواست و برای همه طلاب حتی در اثناء درس می ایستاد و به احترام او از جا بلند می شد. لوازم و احتیاجات منزل را خودش می خرید و به کسی واگذار نمی کرد. او شهرت را مکروه می دانست و جز در امور لازم مربوط به دین و دنیا، انزوا را دوست داشت. از این رو، در ایام عید جلوس نداشت. شبها به تنهایی راه می رفت و برخلاف عادت علماء بزرگ که پیشاپیش آنها چراغ بردار بود، نبود. هیچ وقت دوست نداشت در موقع مسافرت کسی او را بدرقه کند. اکثر اوقات خود را به مطالعه و عبادت و تألیف مشغول بود.

وفات حاج آقا:
پس از سال ها تلاش در راه کسب دانش، ترویج معارف شیعی، پرورش ده ها دانشمند و فقیه و آثاری ارزشمند، سرانجام روز یکشنبه 28 صفر المظفر 1322، در سن 72 سالگی در اثر ناراحتی ریه، در شهر سامرا، به جوار رحمت حق شتافت. پیکر این بزرگ مرد عالم تشیع در جوار قبر مطهر عسگریین در سامرا و مقابل قبر حکیمه خاتون مدفون می باشد.

اساتید حاج آقا:
1- علامه شیخ مرتضی انصاری
2- میرزا محمدحسن شیرازی (میرزای بزرگ)
3- محمدتقی شیرازی (میرزای بزرگ)
4- میرزا حسن، فرزند میرزا خلیل تهرانی نجفی
5- میرزا محمدهاشم خوانساری

شاگردان او:
1- از برجسته ترین شاگردان حاج آقارضا همدانی، آیت الله سیدمحسن امین عاملی (صاحب اعیان الشیعه) است.
2- شیخ علی همدانی (داماد و خواهرزاده او)
3- شیخ محمدجواد بلاغی
4- شیخ علی فرزند شیخ باقر (نوه صاحب جواهر)
5- شیخ آقابزرگ تهرانی
6- حاج محمدحسن آل کبه بغدادی
7- سیدحسن صدر (کتاب تکلمه امل الامل)
8- شیخ محمد آل کاشف الغطاء
9- شیخ علی قمی، عارف و زاهد مشهور
10- محمدحسین آل کاشف الغطاء
11- شیخ علی حلی
12- شیخ عبدالحسین کاظمی و بزرگانی دیگر.

از این تربیت یافتگان، دو نفر موفق شدند که از آن استاد بزرگ اجازه اجتهاد دریافت کنند. (آیت الله سیدمحسن امین، حاج محمدحسن آل کبه بغدادی). یکی دیگر از اجازه یافتگان او "شیخ علی بن عبدالحسین طریحی نجفی" صاحب «شوارع الاحکام» است.

تألیفات و آثار:
1- مهمترین تألیف این بزرگ مرد، کتاب «مصباح الفقیه» یکی از عمیق ترین و شیواترین شرح های کتاب شرایع که نوشته محقق اول است و متن درس های اوست. ایشان هر شب یک صفحه از آن را می نوشت و صبح در مدرسه، برای سیدجمال الدین گلپایگانی، شیخ احمد، محمدحسین کاشف الغطاء، شیخ ابوالقاسم قمی، میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، شیخ محمدتقی مقدس تهرانی و این بنده حقیر (سیدمحسن امین) می خواند.
2- حاشیه بر فوائد الاصول شیخ انصاری که در سال 1318 ق در ایران چاپ شد.
3- حاشیه بر مقدمه الحدائق از محدث بحرانی
4- حاشیه بر الریاض و نجاة العباد
5- الفوائد الرضویه علی الفوائد المرتضویه
6- رساله ای عملی در عبارات و ابواب فقهی به عربی که فارسی آن را «الهدایه» نامند. بخش «الصلوة» این کتاب بسیار شهرت دارد و شاهکار تحقیق و تنیع و مثل بارز تألیف عالمانه اوست. در 1324 ق چاپ شد.
7- ذخیرة الاحکام
8- تقریرات فقه. در این اثر مباحثات فقهی استادش میرزای شیرازی از اول «بیع تاخیارات».

Sources

Keywords