نزول سوره انشراح، عصر، عادیات و کوثر

سوره ی انشراح، محتوای آیات:
در ابتدای این سوره به برخی نعمات الهی نسبت به پیامبر اکرم (ص) اشاره شده، سپس این مطلب عنوان می شود که قطعا پس از هر سختی و تلاشی یک راحتی و پیروزی ای به انسان روی می آورد و در پایان سوره نیز از پیامبر اکرم (ص) خواسته شده تا مدام در تلاش و انجام کارهای مهم یکی پس از دیگری باشد و به خداوند متعال توجه نماید.

مکی یا مدنی بودن آیات:
طبق سیاق آیات این سوره هم می تواند مکی باشد و هم می تواند مدنی باشد اما علامه ی طباطبایی احتمال مدنی بودن این سوره را قوی تر می دانند.

موضوعات تاریخی:
برخی گفته اند در آیه «الم نشرح لک صدرک» به ماجرای شکافته شدن سینه پیامبر (ص) در کودکی و نوجوانی اشاره شده است اما دلیل وجود ندارد که چنین باشد، بلکه ممکن است در آیه محل بحث به شرح صدر بعنوان یک موضوع کلی اشاره شده و منظور حلم و صبری باشد که در برابر مشکلات به آن حضرت عنایت شده از طرف دیگر همچنان که در بخش «ت» مربوط به زندگانی پیامبر از میلاد تا بعثت اشاره کردیم، عده ای از محققین شیعه داستان شکافته شدن سینه پیامبر را مرود و این مطلب را از اکاذیب وارده در تاریخ اسلام می دانند، چرا که در عرب مانند همین داستان برای بزرگان دوره جاهلیت نقل شده و ممکن است منظور راویان چنین احادیثی قیاس پیامبر (ص) با آن افراد باشد و نتیجه چنین قیاساتی معمولی جلوه دادن چهره پیامبر (ص) و کاسته شدن شان آن بزرگوار است. بنابراین به نظر می رسد آیه محل بحث اشاره به شرح صدر پیامبر در برابر مشکلات رسالت بوده و در آیات بعدی بشارت به برطرف شدن مشکلات و گسترش اسلام در جهان داده شده فلذا رسول اکرم (ص) را تشویق به تلاش های پی درپی می نماید.

سوره ی عصر، محتوای آیات:
در این سوره تمام انسانها زیانکار شمرده می شوند مگر کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دهند و یکدیگر را به حق و حق محوری و صبر در راه خدا دعوت کنند. علامه طباطبائی در تبیین این سوره می فرمایند: این سوره تمامی معارف قرآنی و مقاصد مختلف آنرا در کوتاه ترین گفتار خلاصه و بیان کرده است».

مکی یا مدنی بودن آیات:
از نظر مضمون و محتوا، این سوره هم می تواند مکی باشد و هم مدنی اما مکی دانستن آن از وجوهی بهتر است.

موضوعات تاریخی:
در این سوره به موضوع تاریخی مهم اشاره نشده است.

سوره ی عادیات، محتوای آیات:
در این سوره درباره ی کفران نعمت و ناسپاسی انسان و حب شدید وی نسبت به آنچه خیر می پندارد سخن گفته شده و سپس هشداری عمومی به انسانها درباره قیامت و حساب رسی اعمال داده می شود.

مکی یا مدنی بودن آیات:
طبق برخی نقل ها، سوره محل بحث مکی و طبق برخی دیگر مدنی است اما احتمال مدنی بودن آن بیشتر است.

موضوعات تاریخی:
گفته شده است این سوره زمانی نازل شده که رسول الله (ص) از طریف جبرئیل مطلع شدند که اهالی یکی از سرزمین ها تصمیم به جنگ با آن حضرت را دارند، در پی این وحی رسول الله (ص) چندین بار سپاهیان خودر ا به سرکردگی افراد مختلف به جنگ با دشمنان فرستادند اما در هر بار سپاه اسلام شکست خورده و سرافکنده بازگشتند تا اینکه لشکری به فرماندهی امیرالمومنین (ع) اعزام شد، آن حضرت دشمن را شکست داده و به نزد رسول اکرم (ص) بازگشت. در روایتی این ماجرا چنین نقل شده است: در روزی که این سوره (عادیات) نازل شد رسول اکرم (ص) از خانه به میان مردم آمد و نماز صبح را خواند و در نماز همین سوره را تلاوت فرمود، مردم بعد از آنکه نماز حضرت تمام شد از ایشان پرسیدند: «ما این سوره را تا کنون نشنیده بودیم. رسول الله (ص) فرمود: «بله، علی بر دشمنان ظفر یافت و خدای تعالی این سوره را فرستاد و جبرئیل امشب، یعنی شب سپری شده با آوردن آن، فتح علی را به من مژده داد»، چند روز بیشتر نگذشته بود که علی (ع) با غنائم و اسیران بازگشت.
برخی دیگر نیز گفته اند این سوره زمانی نازل شد که رسول الله (ص) لشکری را به سمت قبیله «کنانه» فرستاد و «منذر ابن عمرو انصاری» یکی از نقباء را سرپرست آن لشکر قرار داد، لشکر به طرف قبیله ی کنانه حرکت کرد اما بازگشتش طول کشید فلذا منافقین برای ایجاد ترس و یا از روی تمسخر و نظایر آن گفتند حتما «همه آنان کشته شده اند» در اینجا بود که خداوند متعال سوه ی عادیات را نازل فرمود و خبر داد که: «والعادیات ضبحا، فالموریات قدحا، فالمغیرات صبحا...»؛ «قسم به اسبانی که سواران اسلام در جهاد با کفار با آنان تاختند تا جائی که نفسشان به شماره افتاد و هنگام تاختن از سم ستوران بر سنگ آتش افروختند و بر دشمن شبیخون زدند تا صبحگاه آنها را به غارت و اسارت گرفتند».

سوره ی کوثر، محتوای آیات:
در این سوره به نعمت بزرگ الهی و اعطای خیر کثیر به رسول الله (ص) اشاره شده و سپس از آن حضرت خواسته شده تا به شکرانه این نعمت نماز خوانده و قربانی تقدیم نماید. در آیه آخر نیز جواب کسی که به آن حضرت طعنه زده بود و ایشان را مقطوع النسل به علت نداشتن پسر خوانده بود داده شده و گفته شده است که آن طعنه زننده خود مقطوع النسل و ابتر است نه رسول الله (ص).

مکی یا مدنی بودن آیات:
روایات در اینکه ایا این سوره مکی است یا مدنی مختلف است اما ظاهر آیات این را می رساند که در مکه نازل شده باشد.

موضوعات تاریخی:
از ابن عباس روایت شده است که: «برگترین فرزند رسول الله (ص) قاسم و سپس زینب و بعد از او عبدالله و پس از او ام کلثوم، سپس فاطمه و در آخر رقیه بود، قاسم در مکه از دنیا رفت و او اولین شخص از فرزندان آن جناب بود که در مکه از دنیا رفت، بعد او عبدالله از دنیا رفت و در اینجا بود که «عاصی ابن وائل سهمی» گفت: «نسل او قطع شد، پس او ابتر و بی عقب است». در پاسخ این فرد خدای تعالی این آیه را فرستاد «ان شانئک هو الابتر» یعنی: «به درستی که دشمن بدگوی تو خودش مقطوع النسل و ابتر است و نسل تو تا قیامت پابرجاست».
در روایت دیگری از «ابن ابی حاتم» که از «سدی» نقل کرده رسیده است که گفت: «قریش رسمش چنین بود که هرگاه فرزند پسر کسی می مرد و دیگر پسری برایش نمی ماند می گفتند «بتر فلدن» یعن فلانی بدون دنباله و مقطوع النسل شد و آنگاه که فرزندان رسول الله (ص) از دنیا رفت عاصی ابن وائل گفت: «بتر» یعنی فرزند ذکورش مرد و این فرد (رسول الله (ص)) از همه بیشتر ابتر شد.
در برخی دیگر از نقلهای تاریخی آمده است که شماتت کننده «ولیدابن مغیره» بوده و در برخی دیگر «ابوجهل» در بعضی دیگر «عقبه ابن ابی معیط» و در بعضی دیگر «کعب ابن اشرف» بعنوان سرزنش کننده معرفی شده اند، اما معتبرترین نقل ها همان است که عاصی ابن وائل را به عنوان شماتت کنند معرفی می کند.

Sources

Keywords