نزول سوره های فاطر، مریم، طه و واقعه

سوره فاطر محتوای آیات:
این سوره پیرامون مسائل زیر سخن می گوید:
1- نشانه های عظمت خدا در عالم هستی و دلایل توحید و یگانه گی پروردگار 2- ربوبیت خداوند تبارک و خالقیت او و آفرینش انسان از خاک و مراحل تکامل او 3- معاد و نتایج اعمال در آخرت و رحمت گسترده الهی در این جهان و سنت تخلف ناپذیر او درباره مستکبران 4- رهبری انبیا و مبارزه پیگیر و مستمرشان با دشمنان لجوج و سرسخت و دلداری پیامبر اسلام (ص) در این زمینه 5- بیان مواعظ و اندرزهای الهی در زمینه های گوناگون که مکمل بحث های گذشته است.
مکی یا مدنی بودن آیات: ظاهرا این سوره تمام آیاتش در مکه نازل شده اما برخی از مفسرین دو آیه از آن را استثنا کرده و گفته اند این دو آیه در مدینه نازل شده است آن دو آیه عبارتند از: «ان الذین یتلون کتاب الله ...»؛ «همانا کسانى که کتاب خدا، قرآن را تلاوت مى کنند و نماز را با مداومت بر آن، برپا داشته اند». (فاطر/ 29) و آیه «ثم اورثنا الکتاب الذین اصطفینا...»؛ «سپس این کتاب آسمانى را به کسانى از بندگانمان که آنان را برگزیدیم سپردیم تا امر آن را بر عهده گیرند و از آن بهره برند»، (فاطر/ 32).
موضوعات تاریخی: در این سوره به موضوع تاریخی مهمی که مربوط به تاریخ اسلام باشد اشاره نشده است.

سوره مریم (س) محتوای آیات:
این سوره از نظر محتوا دارای چندین بخش است: 1- مهم ترین بخش این سوره را اشاره به سرگذشت برخی از پیامبران بزرگ الهی یعنی حضرت نوح و ابراهیم و اسحاق و یعقوب و موسی و اسماعیل و ادریس و زکریا و یحیی و مسیح (ع) و بانوی پاک دامن مریم صدیقه (ص) تشکیل می دهد. این بخش دارای نکات تربیتی خاصی است. 2- قسمت دیگر از این سوره حاوی موضوعات مربوط به قیامت و چگونگی رستاخیز و سرنوشت مجرمان و پاداش پرهیزکاران و مانند آن است. 3- بخش دیگر سوره مریم مواعظ و نصایحی است که مکمل بخش های گذشته می باشد 4- و آخرین بخش این سوره حاوی اشاره های مربوط به قرآن و نفی فرزند از خداوند طرح موضوع شفاعت است.
مجموع چهار محور فوق برنامه تربیتی موثری برای سوق دادن نفوس انسانی به ایمان و پاکی و تقواورزی تشکیل می دهد.
مکی یا مدنی بودن آیات: عده ای از مفسرین مکی بودن این سوره را مورد اتفاق دانسته و گفته اند در این موضوع اختلافی وجود ندارد شاید قول تحقیق نیز همین باشد زیرا سیاق آیات این سوره نیز مکی بودن آنرا می رساند.
موضوعات تاریخی: در این سوره نیز مانند سوره ی گذشته به موضوع تاریخی مهمی که مربوط به تاریخ اسلام باشد اشاره نشده است.

سوره ی «طه»
محتوای آیات: به طور کلی می توان محتوای این سوره را در شش بخش خلاصه کرد: 1- اشاره کوتاهی به عظمت قرآن و بخشی از صفات جلال و جمال پروردگار 2- داستان حضرت موسی (ع)- که بیش از هشتاد آیه را در بر می گیرد- 3- بخش هایی درباره ی معاد و خصوصیات رستاخیز 4- قرآن و عظمت آن 5- سرگذشت آدم (ع) و حوا (ع) 6- مواعظی بیدار کننده برای همه مومنان.
مکی یا مدنی بودن آیات: برخی از مفسرین مدعی اند تمام آیات این سوره در مدینه نازل شده البته احادیثی وجود دارد که حاکی از مدنی بودن یک آیه از این سوره ی شریفه است و آن آیه ی «ولا تمدن عینیک الی ما متعنا به ازواجا منهم»؛ «و به سوى آنچه گروه هایى از کافران را بدان بهره مند ساخته ایم چشم مدوز. ما زینت زندگانى دنیا را براى کافران مقرر کرده ایم تا آنان را در آنچه داده ایم بیازماییم، و بدان که روزىِ پروردگارت که در آخرت به تو ارزانى مى دارد، بهتر و پاینده تر است»، (طه/ 131).
موضوعات تاریخی: در کتاب «الدرالمنثور» از زبیر ابن بکار در کتاب موفقیات از قول ابن عباس آورده که گفت: «من از عمر ابن خطاب معنای آیه «یا ایها الذین آمنوا لا تسئلوا عن اشیاء ان تبدلکم تسئوکم» را سئوال کردم، عمر گفت: عده ای از مهاجرین در انسابشان ننگ هایی بود، روزی گفتند: «به خدا سوگند دوست داریم خداوند آیه ای نازل کند و انساب ما را معرفی نماید (تا مردم اینقدر درباره ی ما حرف نزنند)» در پاسخ آنان این آیه نازل شد. آن گاه عمر به من گفت: «ای ابن عباس این رفیق شما یعنی علی ابن ابی طالب، اگر سرپرست مسلمین شود زهد می ورزد اما می ترسم دچار خود پسندی شده آنگاه هلاک شود». گفتم: «ای امیرالمومنین این چه حرفی است که درباره رفیق ما می زنی؟ تو خود آنچه ما درباره ی او ما می گوییم خوب می دانی. او مردی است که هیچ حکمی را تغییر نداده و از حق عدول نکرد و در تمامی ایام همراهیش با رسول الله (ص) یک لحظه هم منحرف نشد و آن جناب را به خشم نیاورد». گفت: «آنچه تو می گویی درست است مگر در مورد دختر ابی جهل که علی خواست با اینکه فاطمه در نکاح او بود از او خواستگاری کند». گفتم: «خدای تعالی در مورد نافرمانی آدم گفت «و لم نجدله عزما» و صاحب ما (علی (ع)) مصمم بر به خشم آوردن رسول خدا (ص) نبود، و لیکن آنچه برای او رخ داد خاطره هایی بود که هیچ کس نمی تواند آنها را از خود دور سازد و چه بسا می شود. فقیه در دین خدا و عالم به امر خدا وقتی تذکری به او می دهند بر می گردد و توبه می کند». عمر گفت: «ای ابن عباس هر کس بپندارد می تواند با شما خاندان رسول الله (ص) و شاگردان او در دریای علم و فهم شما رقابت و شناوری کند تا به قعر آن برسد خیلی نفهمی کرده است» و با این سخن خود نشان داد که تسلیم سخن ابن عباس شده است.

سوره واقعه محتوای آیات:
این سوره قیامت کبری را که در آن مردم دوباره زنده می شوند و به حساب اعمالشان رسیدگی می شود شرح می دهد: ابتدا مقداری از حوادث هول انگیز معاد را ذکر کرده و سپس مردم را به طور فهرست وار به سه دسته تقسیم می کند گروه اول سابقین دومی اصحاب الیمین و دسته سوم اصحاب شمال. در مرحله بعد سرانجام هر یک از این سه گروه را مطرح کرده آن گاه علیه اصحاب شمال منکران ربوبیت پروردگار استدلال نموده و در آخر گفتار را با یادآوری حالت احتضار و فرارسیدن مرگ و سه دسته شدن مردم خاتمه می دهد.
مکی یا مدنی بودن آیات: طبق فرمایش علام طباطبایی، این سوره به شهادت مضمون آیاتش در مکه نازل شده است.
موضوعات تاریخی: در این سوره به موضوع تاریخی خاصی اشاره نشده است.

Sources

Keywords