نزول سوره های شعرا، نمل و قصص

سوره شعرا محتوای آیات:
محتوای این سوره را می توان در چند بخش خلاصه کرد: بخش یکم، آغاز سوره است که از حروف مقطعه، عظمت مقام قرآن و تسلی خاطر پیامبر (ص) در برابر پافشاری و خیره سری مشرکان سخن می گوید و به طور گذرا برخی از نشانه های توحید و صفات خدا را بر می شمرد. بخش دوم، بخش هایی از سرگذشت هفت پیامبر بزرگ یعنی موسی، ابراهیم، نوح، هود، صالح، لوط و شعیب (ع) و مبارزات آنها با بدکاران قومشان و لجاجت ها و خیره سری های آنان را بازگو می کند که شباهت زیادی با قصه ی مشرکان عصر پیامبر اسلام دارد و نیز عذاب های دردناک این اقوام و بلاهای وحشتناکی که بر آنها فرود آمده، بیان شده که خود تهدید موثری برای مخالفان پیامبر اسلام در آن شرایط است. بخص سوم که جنبه نتیجه گیری از بخش های گذشته را دارد، درباره پیامبر اسلام و عظمت قرآن و تکذیب مشرکان و دستورهایی به آن حضرت در زمینه روش دعوت و چگونگی برخورد با مومنان سخن گفته است و سوره با بشارت به مومنان و تهدید شدید ستمگران پایان می یابد.

مکی یا مدنی بودن آیات: ظاهرا این سوره از اولین سوره های مکی است و در مورد مکی بودن تمام یا بعضی آیات آن اختلاف نظر وجود دارد. برخی گفته اند بجز پنج آیه آخر آن الباقی مکی است و بعضی گفته اند بجز آیه «اولم یکن مهم آیه ان یعلمه علماء بنی اسرائیل» الباقی سوره در مکه نازل شده است. دسته ی سوم نیز گفته اند تمام سوره در مکه نازل شده است.

موضوعات تاریخی: در اصول کافی حدیثی بدین مضمون از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: شبی رسول خدا (ص) در خواب دید، بنی امیه بعد از او از منبرش بالا رفته و موجب گمراهی مردم می شوند فلذا صبح اندوهگین و ناراحت در میان مردم حاضر شد. پس جبرئیل نازل شد و گفت: «ای رسول خدا! چه شده است که تو را ناراحت و غمگین می بینم؟» حضرت فرمود: «ای جبرئیل! دیشب در خواب دیدم بعد از من بنی امیه از منبرم بالا می روند و مردم را گمراه می کنند» پس جبرئیل گفت: «قسم به خدایی که تو را به حق مبعوث کرد من از این موضوع اطلاع نداشتم» پس به آسمان عروج کرد و بی درنگ آیه ای از قرآن آورد که موجب انس پیامبر (ص) به آن باشد. پس این آیه را گفت: «افرایت ان متعناهم سنین ثم جائهم ما کانوا یوعدون ما اغنی عنهم ما کانوا یمتعون»؛ «به ما خبر ده اگر باز هم سالیانی آنها را از این زندگی بهره مند سازیم، سپس عذابی که به آنها وعده داده شده به سراغشان بیاید، این تمتع و بهره گیری از دنیا برای آنها سودی نخواهد داشت» (شعرا/ 205). و نازل شد بر او: «انا انزلناه فی لیله القدر و ما ادراک مالیله القدر، لیله القدر خیر من الف شهر»؛ «بدرستیکه ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم و تو چه می دانی شب قدر چیست، لیله القدر از هزار ماه بهتر است» (شعرا/ 206). قرارداد خداوند شب قدر را برای پیامبرش بهتر از هزار ماه حکومت بنی امیه در ذیل آیه شریفه «وانذر عشرتک الاقربین» نیز روایاتی آمده است که در بخش «ث- 6» با عنوان «دعوت خویشاوندان به اسلام و...» ذکر شد.

سوره نمل، محتوای آیات:
این سوره بطور کلی همان محتوای آیات مکی را دارد. از نظر اعتقادی بیشتر روی مبدا و معاد تکیه می کند و از نظر مسائل و اخلاقی، بخش بزرگی از سرگذشت پنج پیامبر بزرگ الهی یعنی موسی، داود، سلیمان و صالح و لوط (ع) و مبارزات آنها با اقوام منحرفشان را باز گفته تا هم دلداری و تسلی خاطر برای مومنانی باشد که در آن روزگار در مکه در اقلیت قرار داشتند و هم هشداری برای مشرکان لجوج و بیدادگر باشد. یکی دیگر از امتیازات این سوره، بیان بخش مهمی از داستان حضرت سلیمان (ع) و مکه ی سبا و چگونه گی ایمان آوردن او به توحید و سخن گفتن پرندگانی همچون هدهد و حشراتی همچون مورچه با سلیمان است. همچنین این سوره از اعلم بی پایان پروردگار و نظارت او بر همه چیز در عالم هستی و حاکمیت او در میان بندگان سخن می گوید.

مکی یا مدنی بودن آیات: ظاهرا تمام آیات این سوره در مکه نازل شده است.
موضوعات تاریخی: در این سوره به موضوع تاریخی مهم که مربوط به تاریخ اسلام باشد اشاره نشده است.

سوره قصص، محتوای آیات:
سوره قصص در شرایطی که مومنان در چنگال دشمنان نیرومندی گرفتار بودند نازل شد. دشمنانی که هم از نظر جمعیت و شمار و هم از نظر قدرت و قوت بر آنها برتری داشتند. این اقلیت مسلمان چنان تحت فشار آن اکثریت بودند که جمعی از آینده اسلام بیمناک و نگران شدند و چون این حالت، شباهت زیادی به وضع بنی اسرائیل در چنگال فرعونیان دارد فلذا حدود نیمی از آیات این سوره مربوط به داستان موسی و بنی اسرائیل و فرعونیان می شود.
در بخش بعدی این سوره درسهای ارزنده ای از توحید و معاد و اهمیت قرآن، وضع و حال مشرکان در روز قیامت، موضوع هدایت و ضلالت و پاسخ به بهانه جوئی های افراد ضعیف آمده است که نتیجه ای از بخش اول و مقدمه ای برای بخش بعدی محسوب می شود. در بخش سوم از این سوره نیز داستان «قارون» بازگوش شده است. او که مردی ثروتمند و دانا بود عاقبت بر اثر غرور و استکباری که داشت دچار سرنوشتی مانند سرنوشت فرعون شده و درس عبرتی برای مومنان گردید.
مکی یا مدنی بودن آیات: به نظر می رسد تمام آیات سوره ی قصص در مکه مکرمه نازل شده باشد.
موضوعات تاریخی: در این سوره به موضوع تاریخی مهمی که مربوط به تاریخ اسلام باشد اشاره نشده است.

Sources

Keywords