رساله فی فضیلة امیرالمؤمنین (ع)

این رساله در کتابی به نام "تصویر علی عالی در نثر اللآلی" به کوشش محمد شیروانی، توسط چاپ میهن در سال 1355 در تهران چاپ گردیده است که این کتاب تألیفی است از دو رساله: 1- در فضایل مولی علی (ع) از بیان فیلسوف نامور، خواجه نصیر الدین طوسی 2- چهل کلمه عالی منتخب از کتاب نثر اللآلی من کلام امیر المومنین (ع)
در این رساله که خواجه به نگارش فضایل حضرت علی (ع) پرداخته است از سوره های قرآن بهره گرفته است، اینکه خداوند در مورد ابراهیم و یا نوح، سلیمان، ایوب، موسی، هارون و عیسی و... چه گفته و حال در باب همان موضوع در مورد علی چه می گوید به عنوان نمونه: نوح را گفت، «انه کان عبدا شکورا؛ راستى که او (نوح) بنده ‏اى سپاسگزار بود.» ﴿اسراء/ 3﴾ و علی را گفت «و کان سعیکم مشکورا؛ این بهشت با این نعمات و عظمت به حقیقت، پاداش اعمال شماست و سعیتان مشکور و مقبول است» (انسان/ 22) و...
خواجه در اثنای رساله خاطر نشان می کند که هر خصلتی از خصال که کسی را بدان مستحق فضیلت و تقدیم کرد در همه صحابه پراکنده بود در امیرالمومنین (ع) مجتمع بود. و درجات فضل علی را اینگونه بیان می دارد (با استفاده از اقوال پیغمبر و آیه های قرآنی):
اول- درجه سبقت است در ایمان
دوم- درجه قرائت
سوم- درجه علم به کتاب خدای تعالی
چهارم- درجه علم به حلال و حرام
پنجم- درجه علم به معرفت احکام
ششم- درجه مجاهدان
هفتم- درجه انفاق در راه خدای تعالی
هشتم- درجه صداقت
نهم- درجه زهد
دهم- درجه حلم.
رساله دوم کتابی است که اصل آن را عمرو بن بحر جاحظ (م-255) از مجموع کلام مولی انتخاب کرده و رشید الدین محمد وطواط (م-573) از اولادان عمر بن خطاب آن را به پارسی ترجمه کرده است که در این کتاب 40 کلمه از آن انتخاب شده و در بخش دوم کتاب آورده شده است.

معرفی اجمالی نویسنده:
محمد بن محمد بن حسن طوسی مکنی به ابو جعفر و ملقب به نصیرالدین و مشهور به خواجه طوسی که او را به القاب استاد البشر و عقل حادی عشر و معلم ثالث نیز خوانده اند. او در سال 597 هجری قمری در مشهد مقدس چشم به جهان گشود. خواجه در تمام علوم متداول آن زمان، از مفاخر و بزرگان به شمار رفته و به علت هوش زیاد و غایت دانش و بینش، شهره آفاق بود و خدمات اسلامی و ایرانی او زبانزد خاص و عام است. به دستور ناصرالدین عبدالرحمان (حکمران اسماعیلی مذهب مهستان) به «الموت» رفت. سال 654 هـ ق که الموت به دست مغولان و هلاکوخان افتاد، خواجه نصیر وزارت او را قبول و به این وسیله مغول خونخوار را با تدبیر و عقل خود تحت نفوذ خود در آورد. در حمله هلاکوخان به بغداد، او را همراهی و در برانداختن خلافت 524 ساله عباسیان نقش مهمی داشت. خواجه نصیر در احیای اسلام و ترویج علم و ادب و اصلاح و ارشاد مردم و به پاداشتن مذهب شیعه اثنی عشری، اهتمام بسیار به کار برد. به امر هلاکو، رصدخانه بزرگ مراغه را تأسیس و تا 16 سال خودش بر سر آن بود. از اساتید او می توان پدرش را در علوم نقلی، ابن میثم بحرانی، محقق حلی، قطب الدین مصری و فرید الدین داماد را نام برد و از شاگردانش می توان به قطب الدین شیرازی، علامه حلی، ابن فوطی، ابن هیثم بحرانی، سید رکن الدین استرآبادی و... اشاره کرد. خواجه در سال 628 هجری با "نرگس خانوم" دختر فخرالدین نقاش ازدواج کرد و از او 3 پسر باقی ماند به نام صدرالدین علی، اصیل الدین حسن و فخرالدین احمد.
خواجه آثار جاویدانی از خود به یادگار گذاشته از جمله: اخلاق ناصری در حکمت علمی و اخلاق، شرح اشارات در فلسفه، تحریر مجسطی در ریاضیات، زیج ایلخانی در نجوم، تجرید العقاید در فن کلام، تحریر اقلیدس در هندسه، اساس الاقتباس در منطق، اوصاف الاشراف در اخلاق، رساله آغاز و انجام در مبدأ و معاد، رساله جبر و اختیار و...
وفات این دانشمند بزرگ در روز دوشنبه هفدهم ذی الحجه سال 672 هجری قمری در سن 75 سالگی اتفاق افتاد و ایشان را بنا به وصیتش در کاظمین دفن کرده اند.

Sources

Keywords