روش قرآن در انتخاب مخاطب

«و قل رب زدنی علما؛ بگو خدایا بر دانش من بیفزای.» (طه/ 114)  قرآن کریم یک روش و سبک خاصی دارد که گاهی مطلبی را که می خواهد به عموم امت بگوید و عموم را مخاطب قرار دهد شخص رسول اکرم (ص) را به عنوان سخنگو و سخن شنوی امت انتخاب می کند و او را مخاطب قرار می دهد. البته این قاعده کلی نیست بلکه قرآن عنایت دارد که مستقیما با خود مردم سخن بگوید و خود آنها را مخاطب قرار دهد و لهذا کلمه «یا ایها الناس» که به معنای "ای مردم" است از کلمات رایج و شایع قرآن است، ولی در عین حال در پاره ای از موارد به واسطه ملاحظاتی، در مطلبی که مربوط به عموم مردم است شخص پیغمبر را مخاطب قرار می دهد. معمولا این گونه خطاب ها در جایی است که توهم این می رود که استثنائی در کار است، ولی وقتی که شخص اول اسلام مخاطب قرار گرفت دیگر احتمال تبعیض و استثناء نمی رود. مثلا در یک جا می فرماید تو اگر معصیت بکنی چنین و چنان خواهی شد. البته اگر عموم مردم به طور مستقیم طرف سخن می بودند جای این توهم برای بعضی از خودخواهان بود که این قانون شامل حال ما که دارای فلان امتیاز نژادی و خونی و یا انتسابی هستیم نمی باشد، ولی وقتی که شخص رسول اکرم (ص) طرف خطاب و عتاب قرار گرفت هیچ عاقلی نمی تواند تصور کند که درباره او استثنایی است.
از جمله مواردی که شخص رسول اکرم (ص) مخاطب قرار گرفته همان آیه است که در آغاز سخن تلاوت شد: «و قل رب زدنی علما؛ یعنی ای پیغمبر بگو: پروردگارا بر علم و دانش من بیفزا.» پس وقتی که رسول اکرم (ص) که با وحی و الهام سر و کار دارد موظف است که از خداوند افزایش معلومات خود را بخواهد حال دیگران معلوم است، همه امت اسلامیه که به تعلیمات او گردن نهاده اند باید با او هم آواز و هماهنگ شوند و بگویند خداوندا بر علم و دانش ما بیفزا. البته واضح است این دستور، دستور گفتار فقط نیست که تنها بگوییم "خدایا بر دانش من بیفزا" بلکه خواستار است، باید بخواهیم و طلب کنیم و جستجو نماییم. مخاطب این جمله همان کسی است که در تعلیمات خود فرمود: «علم را جستجو کنید و لو آنکه لازم باشد تا چین بروید.» پس تنها گفتار نیست بلکه خواستار است، خواستار فقط هم نیست، کردار و رفتار و حرکت و تکاپو و جستجو است.

Sources

Keywords