کتاب مفاتیح الجنان

مفاتیح الجنان مجموعه ای از دعاها، مناجات، زیارات، اعمال مخصوصه ایام سال و ماه و روزها و... که از طرف پیغمبر اکرم و ائمه (ع) صادر شده است. این مجموعه، با دقت و ترتیب خاص و با ذوق و سلیقه و احاطه وسیعی که مؤلف محترم آن بر آثار اهل بیت و کتب دعا و زیارات داشت، از بهترین و معتبرترین کتب و ادعیه، گردآوری شده و به جهت خلوص نیتی که نویسنده عالیقدرش برخوردار بود، در مدت کوتاهی، این کتاب عالمگیر و همانگونه که در حال حاضر دیده می شود، در تمام منازل، مساجد و اماکن متبرکه وجود دارد. مفاتیح الجنان، بعدها ملحقاتی توسط نویسنده به آن اضافه شده است.

معرفی اجمالی نویسنده:
شیخ عباس فرزند محمدرضا... القمی، از علمای بزرگ، خاتم محدثین، مطلع و موثق و ادیب و متقی، در ضبط مطالب دقیق و به زبان فارسی و عربی فصیح مسلط بود. در سال 1294 هـ ق، در شهر مقدس قم به دنیا آمد. اوایل طفولیت او در همان شهر بود که فنون ادبیه را یاد گرفت و آنقدر متبحر شد که او را «فرار» می گفتند. سال 1312 هـ ق به نجف اشرف رفت و چند سال در خدمت بزرگانی چون آیة الله سید محمدکاظم یزدی طباطبائی فقه و علوم دیگر را آموخت، از آن جائیکه بیشتر به احادیث و رجال و درایه علاقمند بود، مدتی را در خدمت حاج میرزا حسین نوری کسب علم حدیث کرد. از جمعی مشایخ از جمله محدث نوری، سید حسن صدر موسوی صاحب «تکمله امل الامل» و عده دیگری اجازه روایت داشت. شیخ عباس صاحب تألیفات زیادی است. البته مطالبی را که فایده ای نداشت، از بیانش صرفنظر می کرد و معتقد بود که هرگاه سخن حقی از کسی بشنود، بگیرد و تعصبی مثل برخی افراد نسبت به اهل تسنن نداشت که اگر هر چه در کتب مؤلفین شیعه باشد، صحیح و آنچه در تواریخ اهل سنت، باطل است زیرا مثلا از کتاب «کامل طبری» در آثارش روایت آورده و سنی بودن آن را مانع ندانسته است. شیخ عباس بعد از مدتی اقامت در نجف، به دلیل تنگی نفس و عارضه مزاجی، به شهر خود (قم) برگشت و همانجا ماند. از آنجائیکه او علاقه بسیار زیاد به تألیف داشت، قبل از 20 سالگی اولین کتابش را که «فوائد الرجبیة» است، به خط خود نوشت و چاپ کرد. در سال 1337 هـ ق، به شهر مشهد عزیمت و چند سال آنجا مجاور شد. در مشهد گاهی در فراغت خود، مخصوصا در ایام اقامه عزا، به وعظ و خطابه می پرداخت و به تقاضای جمعی از علما و طلاب، شبهای پنجشنبه و جمعه را درس اخلاق گذاشت که قریب 1000 نفر حاضر می شدند و هر درس حدود 3 ساعت طول می کشید. وی سال 1352 مجددا از مشهد به نجف اشرف عزیمت نمود و همانجا برای همیشه ماند. ضمنا 4 سفر نیز به شام و بیروت کرد. چندین بار به خانه خدا و یک سفر هم به هندوستان رفت. این محدث بزرگ، سال 1359 هـ ق، در 23 ذیحجه الحرام در سن 65 سالگی در نجف اشرف دار فانی را وداع گفت و در کنار مزار استادش محدث نوری در صحن مطهر حضرت علی (ع)، در ایوان سوم به خاک سپرده شد. تألیفات ایشان متجاوز از 60 جلد است که اکثرا به چاپ رسیده است.

ساختار و تقسیم بندی مفاتیح الجنان
معمولا در صفحات اول مفاتیح الجنان، چند سوره از قرآن و تمام سوره های کوچک قرآن می باشد. اینها سوره هایی هستند که در بعضی از دعاها، باید خوانده شوند. بعد از آن، کتاب، شامل چند قسمت می باشد:
1- بخشی در آداب، مقدمات و تعقیبات نمازها و خواص نمازها و سوره،
2- اعمال شب و روز و ایام هفته،
3- مناجات ها (مناجات خمسه عشر امام سجاد (ع)) و مناجات حضرت علی (ع)،
4- دعاهای معروف چون سمات، کمیل، جوشن صغیر و کبیر، مکارم اخلاق و...،
5- بخش زیارات، که از زیارت رسول خدا شروع و تا زیارت دوازده امام و زیارت انبیاء عظام و امام زادگان (ع) و زیارت بعضی از بزرگان را شامل می شود،
6- اعمال ماههای اسلامی (از محرم تا ذیحجه الحرام). اعمال ماههای رومی، خورشیدی،
7- نمازهای مستحبی که شامل نمازهای چهارده معصوم، نماز لیلة الدفن، نمازهای اول ماه، نماز حاجت، نماز فرزند برای آمرزش والدین و...،
8- دعاهایی برای حل مشلکات معنوی و مادی،
9- آداب عقیقه، استخاره و آداب آن،
10- احکام و آداب مربوط به مردگان.

نکته 1:
در کتب مفاتیح الجنان، چاپ های معمول و قدیمی تر، بعضی از این ادعیه و خواص سوره ها و تعویذها در حاشیه مفاتیح اند ولی چاپ های جدیدی اخیرا شده که تمام کتاب را به چند بخش تقسیم کرده و هر بخش را مخصوص به آن، نوشته است.
نکته 2:
محدث عالیقدر، شیخ عباس قمی، مؤلف محترم مفاتیح الجنان، ملحقاتی به این کتاب، بعدها اضافه کرده که در بعضی از نسخ مفاتیح، به صورت «ملحقات مفاتیح الجنان» به چشم می خورد. این ملحقات، در همان تقسیم بندی، قید شده است. بسیاری از این ادعیه و زیارت به کتب معتبر و افراد موثقی چون اقبال (سیدبن طاوس) و مصباح (کفعمی) ارجاع داده شده است.

Sources

Keywords