نگاهی به نویسندگان نامه اعمال انسان در آیات قرآن

در آیات قرآن مجید بحثهای گسترده ای درباره «نامه اعمال» ( پرونده کارهای آدمی ) دیده می شود که از آن با تعبیرات گوناگون و متنوعی یاد شده است. در بعضی تنها سخن از«نویسندگان نامه اعمال» است و از آنها تعبیر به «رقیب» و «عتید» یا «رسولان پروردگار» یا «کراما» یا «متلقیان» شده است که هر کدام پیامی مخصوص به خود دارد(دقت کنید).

1- «اذ یتلقی المتلقیان عن الیمین و عن الشمال قعید- ما یلفظ من قول الا لدیه رقیب عتید» (ق/17 و 18)

2-«وان علیکم لحافظین-  کراما کاتبین- یعلمون ما تفعلون» (انفطار/10تا 12 )

ترجمه:
1- به خاطر بیاورید هنگامی که دو فرشته راست و چپ که ملازم انسان هستند اعمال او را دریافت می دارند، هیچ سخنی را انسان تلفظ نمی کند مگر اینکه نزد آن فرشته ای مراقب و آماده برای انجام مأموریت است.

2- و بدون شک نگاهبانانی برشما گمارده شده والا مقام و نویسنده (اعمال نیک و بد شما) آنها می دانند شما چه می کنید.

فرشته های  مراقب!
در اولین آیه سخنی از نامه اعمال ظاهرا نیست، ولی این حقیقت با تعبیر دیگری مطرح شده است، می فرماید: «به خاطر بیاورید هنگامی که دو فرشته راست و چپ که ملازم انسان هستند اعمال او را دریافت می دارند» (اذ یتلقی المتلقیان عن الیمین و عن الشمال قعید).

روشن است که دریافت و تلقی آنها اشاره به ثبت کردن در نامه اعمال  است. سپس برای تأکید بیشتر می فرماید: «هیچ سخنی را انسان تلفظ نمی کند مگر اینکه نزد آن مراقبی آماده برای انجام مأموریت است» (ما یلفظ من قول الا لدیه رقیب عتید). «یتلقی» از ماده «لقاء» به معنی دیدار است، ولی در اینجا تلقی اعمال کنایه از دریافت و ثبت و ضبط آنها است، و «متلقیان» به معنی دو فرشته ای است که مأمور دریافت و ثبت اعمال انسانها هستند. «قعید» از ماده «قعود» به معنی نشستن است و در اینجا به معنی ملازم و مراقب می باشد، همانطور که در تعبیرات روزمره نیز می گوئیم فلان کس جلیس و همنشین فلان شخص است یعنی  ملازم و مراقب او است. «یلفظ» از ماده «لفظ» دراصل به معنی پرتاب کردن چیزی است، همانگونه که گفته می شود «لفظ الرحی الدقیق» (آسیاب آرد را به بیرون پرتاب کرد). این واژه در مورد چیزی که انسان از دهان به بیرون می اندازد اطلاق می شود، و این کنایه زیبائی است در مورد سخنانی که از دهان بیرون می آیند، گوئی اشیائی هستند که به خارج پرتاب می شوند. «رقیب» به گفته راغب در مفردات از ماده «رقبه» به معنی «گردن» است و به شخصی که محافظت و مراقبت ازچیزی می کند «رقیب»  گفته می شود یا به خاطر اینکه به اطراف گردن می کشد، تا ازآنچه گرد او می گذرد با خبر گردد، و یا اینکه «رقبه» و گردن چیزی را که تحت محافظت او است حفظ می کند. «عتید» از ماده «عتاد» (بروزن جهاد) به معنی مهیا ساختن و ذخیره کردن چیزی قبل از حاجت است، لذا به کسی  که مهیای انجام کاری است «عتید» گفته می شود، ولی در «مقائیس اللغه» معنی اصلی آن را «زور» و «نزدیکی» شمرده است که نسبت به معنی سابق لازم و ملزوم محسوب می شود. به هرحال آیا این دو وصف هرکدام مربوط به یکی  از آن دو فرشته است که یکی مراقب است و دیگری آماده ثبت و ضبط و نوشتن، یا وصف هر دو است به این معنی که هر دو مراقب اعمال آدمی هستند و هر دو همواره آماده نوشتن.

بعضی از مفسران معتقدند «رقیب» نام فرشته راست (که مأمور نوشتن اعمال نیک است) و «عتید» نام فرشته چپ است ( که مأمور نوشتن اعمال شر می باشد). ولی از تعبیرات بعضی از مفسران برمی آید که هر دو وصف را برای هر دو فرشته شمرده اند، یعنی هرکدام از آنها مراقب است و در عین حال آماده نوشتن.

درباره این دو فرشته روایات متعددی نقل شده که بسیار پرمعنی است از جمله در حدیثی از پیغمبر اکرم (ص) می خوانیم «هنگامی که انسان عمل نیکی انجام می دهد فرشته راست پاداشی ده برابر در مقابل می نویسد، و هنگامی که عمل شری انجام می دهد و فرشته چپ می خواهد آن را ثبت کند فرشته راست می گوید:  هفت ساعت به او مهلت ده، و اگر در این مدت توبه و استغفاری داشته باشد چیزی بر او نمی نویسد اما اگر توبه نکند فقط یک گناه برای او می نویسد». پیامهای تربیتی این گونه روایات  بسیارقوی و روشن است. ضمنا این روایت و پاره ای از روایات دیگر نشان می دهد که کار این دو فرشته از هم جدا است.

نویسندگان نامه اعمال
در دومین آیه سخن از «کاتبان» نامه عمل، و وسعت اطلاعات و آگاهی آنها است، می فرماید: «به طور مسلم نگاهبانانی برشما گمارده شده، والا مقام و نویسنده اعمال  شما، به خوبی مطلعند و می دانند چه می کنید» (و ان علیکم لحافظین-  کراما کاتبین- یعلمون ما تفعلون ).
 

روشن است که منظور از «حافظین» در اینجا فرشتگانی است که مأمور حفظ و نگهداری اعمال انسانها هستند، نه حفظ کردن در مقابل حوادث گوناگون. در واقع خداوند این فرشتگان را به چهار وصف توصیف کرده است که لازم و ملزوم یکدیگرند. اول محافظت و مراقبت نسبت به اعمال انسانها است. سپس به توصیف آنها به «کرام» (جمع کریم) اشاره به بزرگواری آنها می کند، گرچه مأمور ثبت تمام اعمال انسانی  هستند ولی این کار هرگز آمیخته با خشونت نیست، بلکه توأم با لطف و بزرگواری است! بعضی گفته اند: بزرگواری آنها از این نظر است که اعمال نیک را بلافاصله با پاداشی ده برابر ثبت می کنند، و درثبت اعمال بد چنانکه قبلا هم طبق روایتی اشاره شد چند ساعت به تأخیر می اندازند، شاید صاحب عمل توبه کند، گاه نیز گفته شده بزرگواری آنها به این است که اعمال نیک را به آسمانها می برند و میان فرشتگان افشا می کنند، ولی اعمال بد را با الهام از ستار العیوب بودن خداوند کتمان می کنند! به علاوه بزرگواری آنها سبب می شود که انسان مراقبت بیشتری از اعمال خود کند. هیچکس دوست ندارد کار زشتی نزد شخص بزرگواری انجام دهد. توصیف سوم «کاتبین» است که شرحی است بر چگونگی محافظت آنها نسبت به اعمال آدمی، صریحا می گوید: آنها همه اعمال را می نویسند تا بدانید چیزی از آنها فوت نمی شود. و از آنجا که حفظ و کتابت نیاز به آگاهی همه جانبه دارد، در چهارمین توصیف می فرماید: «آنها می دانند شما چه می کنید». این تعبیر هم سخنان را شامل می شود و هم اعمال اعضای تن و هم اعمال قلبی. ذکر واژه «حافظین» به صورت جمع یا به خاطر این است که دو فرشته در روز و دو فرشته در شب مراقب اعمال انسانها هستند (همانگونه که در بعضی از روایات آمده) یا به خاطر اینکه مخاطب همه انسانها هستند و فرشتگانی که مراقب همه مردم هستند، جمع می باشند.

Sources

Keywords