جمیل بن دراج

جمیل دراج

از اصحاب امام ششم، هفتم و هشتم (ع) فقیه و محدث مشهور شیعه.
از اصحاب اجماع و بلکه از جوان ترین و موثق ترین آنها و افقه اصحاب ششگانه امام صادق (ع) بود.
لقبش: ابوعلی و به نقلی ابومحمد.
پدرش: ابوالصبیح دراج که شغل او بقالی بود.
برادرش: نوح که از راویان موثق و موجه شیعه در کوفه که در حکومت بنی عباس خدمت می کرد و قاضی آن منطقه کوفه و مدتی قاضی بخش شرقی بغداد بود و از این راه امرار معاش می کرد و در نهایت تقیه روزگار می گذراند.
خانواده اش مقیم کوفه بودند و با قبیله نخع کوفه هم پیمان و وابستگی حمایتی داشتند و به این سبب به "نخعی" مشهور گشتند. چند تن از این خاندان اهل علم و حدیث بودند و به آنها "علامه بحرالعلوم"، "بنو دراج" لقب داده است.
از تاریخ تولد و اوایل زندگی او اطلاعی در دست نیست اما با توجه به صحابی بودن او در کنار امام صادق (ع) حداقل بیست سال قبل از شهادت آن امام یعنی قبل از سال 128 ه.ق به دنیا آمده است. جمیل سخت تهیدست بود تا آنجا که نمی توانست لباس آراسته ای بپوشد و به مسجد برود با این حال از همکاری با دستگاه ظلم بسیار پرهیز داشت. او هم در مقام علمی و شناخت و معارف احکام دین و هم در مقام عبادت و عمل به احکام و تقوی و فضیلت به درجات رفیع و عالیه ای رسید تا آنجا که بسیار مورد علاقه امام صادق و امام هفتم (ع) بوده و روایاتی هم در مدحش از این دو بزرگوار و دیگران در منابع تاریخی ذکر شده است.
از بعضی روایات و گفتگوهای اصحاب شیعه با او مشخص است که او در زمان حیاتش مثمر ثمر و نیکو نام بوده و در مجالسی که حضور داشته از علماء اهل علم و عمل و ادب اسلامی بوده است. گفته شده که وی بعد از شهادت امام هفتم (ع) مدتی توقف کرد و در مسلک واقفیه بود اما با معجزات و براهینی که از امام هشتم حضرت رضا (ع) دید به همراه جمعی دیگر امامت آن حضرت را باور نمود و از وفاداران به ایشان شد.

شخصیت و موقعیت روایی جمیل

وی در نقل احادیث از معتبرترین و مشهور ترین راویان شیعه است که بزرگان بر وثاقت و فقاهت او اتفاق داشته و روایاتش را تایید می کنند و رجالیان به او به عنوان هایی چون ثقه، شیخ، وجه الطائفه داده و چنین ستوده اند. نامش در کتب اربعه در 570 روایت دیده می شود غیر از این بارها در اسناد روایی با نام جمیل یاد شده و چون این نام مشترک بین او و جمیل بن صالح یکی دیگر از اصحاب موثق امام صادق (ع) است. احتمالا این بر اساس نام قبل و بعد در سلسله سند و طبقه اش شناسایی می شوند.
او حدود سیصد حدیث بدون واسطه از امام پنجم و ششم و هفتم روایت کرده که بیشتر آنها از امام ششم شیعیان حضرت جعفر الصادق (ع) است.
هم چنین روایات بسیاری با واسطه یعنی اصحاب امام (ع) آن هم از بزرگان اصحاب چون زراره بن اعین (92 حدیث)، محمد بن مسلم ثقفی (55 حدیث)، فضیل بن یسار بصری، صحابه امام پنجم و ششم، عبدالله بن بکیر بن اعین و دیگران نقل کرده است.
بیشتر احادیث او در کتب روایی درباره عقاید اخلاق آداب و ابواب مختلف فقهی است که حکایت از دانش و علم وسیع او می کند. به نقل از رجال کشی ص 251 جمیل بن دراج از حاملان احادیث خاص ائمه بود تا جایی که امام صادق (ع) او را از نقل برخی از روایاتی که نزد همه شیعیان شناخته شده نبود بر حذر می داشت زیرا می دانست که باعث تکذیب جمیل می شد.

نکته

این مطلب قابل توجه است که وی در بیشتر نقل های یک واسطه ای از معصوم (ع) راههای متعددی داشت از همین جهت بیشتر از پنجاه روایت او در کتب حدیثیش واسطه وی تا امام با این عبارات آمده است: "عن بعض اصحابنا عن جماعه من اصحابنا عن بعض اصحابه!!!"
و اما بیشتر از چهل نفر از او روایت آورده اند که عده ای از آنها از اصحاب اجماع و صحابی معصومین (ع) و بزرگان فقه و حدیث بودند که بدین قرارند:
محمد بن ابی عمیر ازدی
علی بن حدید
احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی
جعفر بن محمد بن حکیم
فضالة بن ایوب
حسن بن محبوب سراد (زراد)
یونس بن عبدالرحمن
حماد بن عثمان
حسن بن علی بن فضال
صفوان بن یحیی
عبدالله بن مغیره بجلی

آثار

از او سه اثر گزارش شده یکی مستقل که گاهی از این با عنوان «اصل» که حاکی از اعتبار آن در مجموعه احادیث شیعه است تعبیر شده.
اثری مشترک با "مرازم بن حکیم ازدی مدائنی"
تالیف دیگری با مشارکت "محمد بن حمران (حمدان)"
اثر مستقل او (اصل) در واقع یک کتاب است و این اختلاف تعبیر نباید موجب تصور دو تا بودن آنها شود. طرق نقل این کتاب (اصل جمیل) بسیار متعدد است از جمله طریق نجاشی، شیخ طوسی و ابوغالب زراری!
عده ای از محدثان بزرگ نیز از راویان کتب اویند مثل: علی بن حدید، محمد بن ابی عمیر!
جمیل بن دراج در اواخر عمر نابینا شد و در زمان حیات حضرت رضا علیه السلام (امام هشتم شیعه) وفات یافت.