قلمرو دایره احتساب در حکومتهای گذشته

جرجی زیدان می گوید دایره احتساب در قدیم همان کاری را می کرده که امروز شهرداری ها می کنند. من عرض می کنم البته بسیاری از کارهائی که امروز شهرداری می کند در آن روز دائره احتساب انجام می داده است. مثلا در کتابهائی که راجع به وظیفه محتسب نوشته شده، نوشته اند که محتسب باید مراقب باشد که لبنیات فروش روی شیر و ماست را بپوشد که مگس و حشرات روی آنها ننشیند و کثیف و آلوده نشود، یا آن پارچه ای که قصاب یا لبنیاتی یا کبابی، دم دستش دارد حداقل روزی یک بار با صابون شسته شود. لبنیاتی موظف است شبانه روزی یک بار ظرفی که شیر یا ماست خود را در آن ظرف می ریزد و می فروشد بشوید. اگر حصار شهر خراب می شد وظیفه دایره حسبه بود که آن را بسازد. اگر شهر از لحاظ آب در مضیقه قرار می گرفت وظیفه دایره حسبه بود که آب کافی تهیه کند و از این قبیل امور که معمولا در زمان ما این کارها را شهرداری ها انجام می دهند. ولی وظیفه دائره حسبه منحصر به این کارها نبود، بسیاری از کارها را که امروز وظیفه شهربانی شمرده می شود آن روز محتسبین انجام می دادند. مثلا آنها بودند که با روزه خواری و می خوارگی و تظاهر و تجاهر به فسق مبارزه می کردند. بسیاری از کارها و وظائف آن روز محتسبین، امروز به کلی به زمین مانده است و هیچکس انجام نمی دهد مثل نظارت بر مساجد و منابر که مثلا واعظ حدیث دروغی نخواند، مردم را به بدعتی دعوت نکند، یا خود آرائی در منبر نکند و نخواهد از زنان دلربائی کند. این کارها چون وظیفه سازمان روحانیت است و مستقیما ربطی به کارهای حکومت و دولت ندارد به کلی متروک و زمین مانده است. غرض این است که آن طوری که جرجی زیدان می گوید که دائره احتساب همان کارهائی که شهرداریهای امروز انجام می دهند انجام می داده درست نیست، دائره احتساب چون اساس و ریشه اش همان اصل مقدس امر به معروف و نهی از منکر بوده اختصاص به عملیات شهرداری نداشته است.