اولین محدثان شیعه در قرون اولیه اسلامی

اولین و دومین کتاب حدیثی شیعه یکی کتابی است به خط علی (ع) که در نزد ائمه اطهار بوده و ائمه گاهی آن را به دیگران ارائه می داده اند و یا از آن نقل می کرده اند که در کتاب علی چنین آمده است، دیگر کتابی است به نام مصحف فاطمه (س). از این دو کتاب که بگذریم، اولین کتاب حدیثی، کتاب ابو رافع غلام آزاد شده پیامبر اکرم است که در سنن و احکام و قضایا نوشته است. ابو رافع یک غلام قبطی است که رسول خدا او را آزاد کرد. او و دو فرزندش عبیدالله و علی از شیعیان امیرالمؤمنین علی (ع) به شمار می روند. نام عبیدالله بن ابی رافع به عنوان کاتب یا خزانه دار امیرالمؤمنین در زمان خلافت آن حضرت زیاد در کتب یاد می شود. علمای شیعه مانند نجاشی در الفهرست او را اول مصنف شیعه دانسته اند (تأسیس الشیعه، صفحه 280).
بعد از ابورافع، سلمان فارسی کتابت حدیث کرده است. اثر سلمان فارسی درباره شرح و توضیح حدیث جاثلیق رومی بوده است که بعد از وفات رسول اکرم (ص) به مدینه برای تحقیق آمد (قسمت هائی از این حدیث در کتاب توحید صدوق به طور متفرق ذکر شده. رجوع شود به آن کتاب، چاپ مکتبة الصدوق در سال 1387 صفحات 282 و 286 و 316). پس از سلمان نام عده دیگر از قبیل ابوذر غفاری و اصبغ بن نباته و دیگران برده می شود. سلیم بن قیس از صحابه امیرالمؤمنین تالیفی دارد که اخیرا به طبع رسیده است (تأسیس الشیعه، صفحه 280). در طبقه بعد کتابی که از شیعه باقی مانده و طبقه به طبقه روایت شده است "صحیفه سجادیه" است، وفات امام سجاد (ع) در اواخر قرن اول است و این اثر جاوید که به نام زبور آل محمد معروف شده است از نیمه دوم قرن اول به صورت مکتوب دست به دست نقل و روایت شده است.
وضعیت حدیث و کتابت آن در زمان امامان صادق و باقر (ع): نیمه اول قرن دوم یعنی زمان امام باقر و امام صادق (ع) که تا حدودی برای شیعه آزادی بوده است دوره اوج نقل و روایت و ضبط و کتابت حدیث است نام چهار هزار نفر برده می شود که از محضر امام صادق استفاده کرده اند اصحاب امام صادق و امام کاظم (ع) چهارصد کتاب حدیثی تألیف کرده اند که به "اصول اربعماه" معروف است، مؤلفان این کتاب ها از ملیت های مختلفند.