ترتب نتایج عمل بر خود عمل از نظر قرآن

هر عملی یک نتیجه دارد؛ چه در جانب سعادت و چه در جانب شقاوت. هر فعلی که از انسان سر میزند، خوب باشد یا بد؛ اثری بر آن مترتب است، و آن اثر ملازم با خود عمل است. آیات قرآن در این باره بسیار است: حضرت یوسف (ع) وقتی که برادران آمدند و متوجه شدند که اشتباه کرده اند، خود را به آنها معرفی کرده و گفت: «قال أنا یوسف و هـ'ذآ أخی قد من الله علینآ إنه و من یتق و یصبر فإن الله لا یضیع أجر المحسنین؛ یوسف گفت: منم یوسف و اینست بنیامین برادر من! خداوند بر ما منت نهاد؛ و حقا هر که تقوی پیش گیرد و بردباری و شکیبائی کند، خداوند اجر و پاداش نیکوکاران را ضایع و تباه نمی کند» (یوسف/ 90)، یعنی اجر و مزد نیکوکاران مترتب و متقف بر اعمال آنان است. و نیز فرموده است: «نصیب برحمتنا من نشآء و لا نضیع أجر المحسنین؛ ما رحمت خود را به هر که بخواهیم میرسانیم، و اجر و پاداش نیکوکاران را تباه نمی نمائیم» (یوسف/ 56). «و لو أن أهل القری' ءامنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکـ'ت من السمآء و الارض؛ و اگر چنانچه اهل شهرها و قریه ها ایمان می آوردند و تقوی پیشه می ساختند، ما هر آینه برکت های خود را از آسمان و زمین به روی آنها میگشودیم» (اعراف/ 96). «ثم کان عـ'قبة الذین أسـاءوا السوأی' أن کذبوا بـایـ'ت الله و کانوا بها یستهزءون؛ و پس از آن، نتیجه و عاقبت کسانی که بدی نمودند، بدی و تباهی شد؛ به جهت آنکه آیات خدا را دروغ شمرده و تکذیب نمودند، و آن آیات را مسخره نموده و استهزاء کردند» (روم/ 10).
«و کأین من قریة عتت عن أمر ربها و رسله فحاسبنـ'ها حسابا شدیدا و عذبنـ'ها عذابا نکرا* فذاقت وبال أمرها و کان عـ'قبة أمرها خسرا* أعد الله لهم عذابا شدیدا؛ و چه بسیار از اهالی و ساکنان شهرها و قریه ها که از امر پروردگارشان سرپیچی نموده و از فرمان پیامبران خدا تجاوز کردند، و ما آنان را به حساب سختی محاسبه کردیم، و به عذاب دردناک و غیر معروفی معذب نمودیم* و بالنتیجه آنان از وبال و خسران امر خود چشیدند، و عاقبت امرشان زیان و تهیدستی بود* و خداوند برای آنها عذاب شدیدی را مقرر و معین فرمود» (طلاق/ 8-10).
«و ما أصـ'بکم من مصیبة فبما کسبت أیدیکم؛ و آنچه به شما از واردات و مصائب برسد، بواسطه کرداری است که خود با دستهای خود انجام داده اید» (شوری/ 30).
«فمن یعمل مثقال ذرة خیرا یره* و من یعمل مثقال ذرة شرا یره؛ پس کسی که به اندازه سنگینی یک ذره عمل نیکی بجای آورد آن را می بیند؛ و کسی که به اندازۀ سنگینی یک ذره عمل بدی بجای آورد آن را می بیند» (زلزال/ 7-8).
باری، از این آیات بطور وضوح استفاده میشود که هر عملی را که انسان انجام دهد، پاداشی و عکس العملی را به دنبال خواهد داشت؛ و انسان نباید از عواقب کردار خود غافل بماند. بسیاری از بزرگان علمای اخلاق و عرفان در اینجا مراقبت های شدید داشتند و می گفتند: اگر یک روز پای ما بلغزد و زمین بخوریم، باید مطالعه کنیم و در احوالات و اعمال خود بنگریم و ببینیم چه خطائی و غفلتی از ما سرزده است تا اینکه این لغزش اثر آن بوده است. این نتیجۀ دنیوی عمل است و طفل نوزاد متولد از عمل؛ نتیجۀ اخروی به جای خود محفوظ است.
یکی از مفاخر عالم اسلام و تشیع، فقیه نبیه و عالم اخلاقی و مربی روحانی سیدبن طاووس بوده است: علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن طاوس که لقب شریفش رضی الدین است. این مرد بزرگ را سید أهل مراقبت گویند، زیرا بقدری در مراقبت در امور و اعمال و کردار و پاداش آن و اثرات مترتب بر آن مراقب بوده که نظیری برای او شناخته نشده است. و اگر کسی کتاب شریف و نفیس او را به نام اقبال که در ادعیه و اعمال عبادی است مطالعه کند می یابد که تا چه حد این عالم عامل در پی جوئی آثار مترتبه بر اعمال دقت نظر داشته است، و چه نکات دقیق و لطیف و ظریفی را بیان میکند.