ابوعبید جوزجانی

ابوعبید عبدالواحد، فرزند محمد جوزجانی از فضلا و حکما و یکی از مشهورترین شاگردان و ملازمان شیخ الرئیس بوعلی سیناست. از زندگی او قبل از آشنایی با ابن سینا چندان اطلاعی نیست. او به تحصیل فقه و علوم دینی پرداخته بود و چون دوستدار علوم فلسفی بود و آوازه ابن سینا را شنیده بود، شهر و دیار خودش را ترک کرد و در سال 403 هـ ق به جرجان رفت و خدمت ابوعلی سینا که آن زمان حدود 32 سال داشت، رسید. ابن سینا رساله المختصر الاوسط در منطق را در جرجان به او املا کرد و او هر روز در محضر استادش به خواندن المجسطی می پرداخت. زمانی که ابوعلی سینا به ری و همدان رفت و آنجا به وزارت آل بویه رسید، ابوعبید از اینکه استاد فرصت درس و بحث ندارد، بسیار دلتنگ بود، لذا تلاش کرد تا او را به تصنیف و تدریس وادار کند.
ابن سینا در همدان تصنیفات شفا را به گفته او شروع نمود. در این میان به دلیل نابسامانی سیاسی و عزل و اختفای استاد و نصب مجدد او به وزارت، ابن سینا بعد از طبیعیات و الهیات، بخش منطق شفا را تصنیف کرد و چون از همدان به اصفهان رفت و به علاء الدوله پیوست، ابوعبید با دیگر یاران، در زی صوفیان همراه او به اصفهان رفتند. ابن سینا در اصفهان به فرمان علاء الدوله، به رصد کواکب و نجوم و تنظیم آن پرداخت و ابوعبید را مأمور تهیه ابزار و آلات و استخدام صنعتگران نمود. او حدود 25 تا 30 سال جزو نزدیک ترین دوستان ابن سینا بود و تا آخر عمر او، از استادش جدا نشد. از ادامه زندگی ابوعبید بعد از مرگ ابن سینا، اطلاعی در دست نیست.

ابوعبید و تألیفات
1- ابوعبید در زمان حیات استادش، مقدمه ای بر شفا نوشته است.
2- چون شیخ الرئیس ابوعلی سینا، به گفته ابوعبید، به نگاهداری آثار خود اهتمام نداشت و هرچه را تصنیف می کرد به طالبان همان تصنیف می داد و برای خودش هیچ نسخه ای نگاه نمی داشت، از این رو ابوعبید جوزجانی، مخصوصا بعد از مرگ استادش، تمام آثار او را جمع آوری کرد. شرح حال ابن سینا از اقامت در جرجان که ابوعبید نزد او رفت، تا هنگام مرگ، همه به قلم این شاگرد و یار باوفای اوست. اگرچه «بیهقی» ابوعبید را ضعیف ترین شاگرد ابوعلی سینا گفته و او را مرید خوانده نه دانشجو، ولی باید به جرأت گفت که اگر نمی بود، کتب برجسته ای چون «شفا» نبود و احتمالا بسیاری دیگر از آثار او بر جای نمی ماند.
3- با استفاده از مباحث ریاضیات شفا، بخش ریاضی کتاب النجاة را تألیف و به آن اضافه کرد و بخش موسیقی کتاب النجاة را تألیف کرد.
4- بخش موسیقی و ریاضی "دانشنامه علائی" شیخ الرئیس و ترجمه و تلخیص ریاضیات، به قلم اوست.
گذشته از آنچه که راجع به ابوعلی سیناست، آثار دیگرش عبارتست از:
1- خلاص ترکیب الافلاک (نسخه ای از آن در مشهد)
2- رساله ای در هندسه (بر اساس یادداشت های ابن سینا) نسخه ای از آن در بنگال نگهداری می شود.
3- شرح قصیده عینیه ابن سینا (نسخه هایی از آن در وین، مونیخ، برلین است)
4- شرح احوال ابن سینا
5- آثاری که مفقود است: تفسیر مشکلات کتاب قانون، کتاب الحیوان به فارسی، شرح رساله حی بن یقطان ابن سینا.