طبقات راویان حدیث غدیر از علماء قرن یازدهم

1- ملا علی بن سلطان محمد هروی؛ معروف به «قاری» حنفی به مکه مشرفه آمده و در آنجا مسکن گزیده و در سال 1014 وفات یافته، تألیفات بسیار گرانبهائی دارد، محبی در جلد 4 «خلاصة الاثر» ص 185 شرح حال او را ذکر و درباره او گوید: «یکی از علماء عالی مقام، یگانه زمانش، در تحقیق و تنقیح عبارات (حدیث) دارای تسلط و چهره و هیئت روشن و خیره کننده ای بوده، شهرت او کافی است و نیازی به ستایش و توصیف ندارد، در هرات متولد شد و به سوی مکه شتافت و در آنجا از استاد ابوالحسن بکری اخذ حدیث نمود.» سپس مشایخ و استادان او را تعداد می نماید، و باز در توصیف او گوید: «نام او مشهور گشت و آوازه او در بلاد منتشر گردید، تألیفات بسیار و دارای لطف و مشتمل بر فواید بزرگ فراهم ساخت: از جمله آنها: شرح بر «المشکاة» که چندین مجلد است و نام آن «المرقاة» است، و این بزرگترین و گرامی ترین تألیفات او است، و شرح الشفاء و شرح الشمائل.»
همینطور تألیفات او را تعداد نموده و تاریخ وفات او را ذکر کرده آنگاه گوید: «چون خبر درگذشتن او به علماء عصر و زمان او رسید علماء مصر در جامع ازهر مجتمع گشتند، جمع کثیری شامل چهار هزار تن و بیشتر، و بر او در حالتی که بدنش در میان نبود نماز گذاردند.» و زرکلی در جلد 2 «الاعلام» خود ص 697 شرح حال او را ثبت و تألیفات او را تعداد نموده، و در جلد 1 «معجم المطبوعات» ص 1792 بیست مجلد از تألیفات چاپ شده او را تعداد کرده، نامبرده (قاری) در «المرقات فی شرح المشکات» در شرح قول مصنف گوید: «(حدیث غدیر را) احمد و ترمذی روایت نموده اند.» و در «الجامع» حدیث مزبور را احمد و ابن ماجه از براء روایت نموده اند، و احمد از بریدة، و ترمذی و نسائی و ضیاء از زید بن ارقم، آنگاه (در شرح خود در این مورد) می نگارد: «در اسناد مصنف، حدیث از زید بن ارقم را به احمد و ترمذی مسامحه ایست که پوشیده نیست، و در روایت منسوب به احمد و نسائی و حاکم از بریده به لفظ: «من کنت ولیه فعلی ولیه» ذکر شده، و محاملی در امالی خود از ابن عباس روایت می کند و لفظ او چنین است: علی بن ابی طالب مولی من کنت مولاه.»
2- ابوالعباس احمد چلبی بن یوسف بن احمد؛ مشهور به «ابن سنان قرمانی» دمشقی- متوفای 1019، مؤلف تاریخ مشهور موسوم به «اخبار الدول و آثار الاول» که چندین بار به چاپ رسیده است، محبی در جلد 1 خلاصه اش ص 209 شرح حال او را ثبت نموده است.
3- زین الدین عبدالرؤف بن تاج العارفین بن علی حدادی- مناوی- قاهری شافعی؛ (در سال 1031 در سن 79 سالگی وفات یافته) محبی در جلد 2 «خلاصة الاثر» ص 412 در شرح حال او بسط سخن نموده و درباره او گوید: پیشوای بزرگ، حجت صاحب دقت نظر، برگزیده در میان علماء، صاحب تصنیفات مشهور و دایر، بزرگوارترین اهل شهرش (بدون تردید)، نامبرده پیشوائی بوده فاضل، زاهد، عابد، متوجه و خاشع در پیشگاه خداوند، منافع وجودی او بسیار و با کردار پسندیده در طریق قرب به حق به تسبیح و ذکر خدا مشغول بوده، متصف به صبر و صدق بوده، در شبانه روز به یک نوبت غذا اکتفا می کرده، از علوم متنوعه و معارف به قدری تحصیل نموده که احدی از علماء همزمان او در تحصیل آن قادر نبوده، سپس مشایخ و استادان او را در فقه و اصول و تفسیر و حدیث و ادب و طریقت و خلوت ذکر و تألیفات بسیار او را تعداد و نسبت به آنها بسیار ستایش کرده، نامبرده در «کنوز الحقایق» ص 147، این فرموده پیغمبر (ص) را: «من کنت مولاه فعلی مولاه.» و: «من کنت ولیه فعلی ولیه.» و: «علی مولی من کنت مولاه» روایت کرده، و حدیث نزول آیة "سأل سائل" در واقعه غدیر خم از کتاب او «فیض القدیر فی شرح الجامع الصغیر» نقل شده است.
4- فقیه- شیخ بن عبدالله بن شیخ بن عبدالله بن شیخ بن عبدالله عیدروس- حسینی- یمنی؛ (در سال 933 متولد و در 1041 وفات یافته، محبی در جلد 2 «خلاصة الاثر» ص 235 شرح حال او را ثبت و او را با کلمات: استاد بزرگوار- محدث صوفی- فقیه- ستوده و مشایخ و استادان او را در قرائت حدیث- در یمن و در حرمین و در هند تعداد نموده و کرامتی برای او در مورد بهبودی جراحت سلطان ابراهیم (که زمین گیر شده بود) به امر او حکایت نموده که در نتیجه سلطان مزبور که نخست رافضی بوده به مذهب اهل سنت و جماعت در آمده!! و سید محمود قادری مدنی در کتابش «الصراط السوی» ضمن نقل از کتاب «العقد النبوی و السر المصطفوی» تألیف نامبرده، او را با این عنوانها و القاب ستوده: شیخ امام و غوث همام، بحرالحقایق و المعارف، السید السند و الفرد الامجد. روایت او در مورد نزول آیه سأل سائل پیرامون واقعه غدیر خم نقل از کتاب مذکور «العقد النبوی» آمده است.
5- محمود بن محمد بن علی شیخانی- قادری- مدنی؛ مؤلف کتاب «الصراط السوی فی مناقب آل النبی صلی الله علیه و آله» و کتاب «حیات الذاکرین» از او حدیثی در مورد نزول آیه "سأل سائل" پیرامون قضیه غدیر نقل شده است.
6- نورالدین علی بن ابراهیم بن احمد حلبی- قاهری- شافعی؛ متوفای 1044، صاحب کتاب مشهور «السیرة النبویه» محبی در جلد 3 «الخلاصه» ص 122 شرح حال او را ثبت و درباره او گوید: «پیشوای بزرگوار، جلیل القدرترین مشایخ اعلام، علامه زمان، کوهی از کوههای دانش و دریای بی کران آن، دارای منطقه وسیع حلم (بردباری) دانشمند عالی مقدار، گرد آورنده پراکندگیها، کسی که نقد عمر شریفش را در اندوختن علم نافع و نشر آن صرف نموده، و در اثر رسیدن به مقامات شامخه علوم حظ و نصیبی احراز کرده که احدی بدان پایه از موفقیت نایل نگشته! مجلس درس او مجمع فضلا بوده و خردمندان و شخصیتهای بزرگ در حریم دانش او بار سفر می گشودند، منتهای مراتب تحقیق را پیموده، و با فهم تند و نافذ و نیرومندی فکر، کاوش در فتاوی نموده و بین علم و عمل را جمع کرده، و جد و جهد فراوان در درک حقایق نموده، منافع وجودی و آثار علمی او به همگان رسیده به طوری که طالبین علم و فضیلت از هر نقطه و شهری به سوی او می شتافتند.»
سپس در ثنا و ستایش او سخن بسیار گفته و استادان و تألیفات او را تعداد کرده و تالیفاتش را ستوده، تألیفات بسیاری دارد، از او حدیثی در مورد نزول آیه "سأل سائل" در اطراف واقعه غدیر و همچنین سخن او در باب کلمات پیرامون سند حدیث غدیر خم نقل شده است.
7- شیخ احمد بن فضل بن محمد با کثیر مکی- شافعی؛ متوفای 1047، محبی در جلد 1 «خلاصه» ص 271 از او نام برده و گوید: «او از ادباء و فضلاء با تمکین حجاز بوده، در فضل و ادب دارای مقامی ارجمند بوده، در علوم فلکیه و معرفت آفاق جهان و عالم آفرینش دستی داشته و در میان بزرگان و اشراف مکه منزلت و شهرت بسزائی داشته...» تا آنجا که گوید: «از جمله مؤلفات او «حسن المآل فی مناقب الال» است، که آن را به نام شریف ادریس امیر مکه قرار داده، سپس قصیده ای از او نقل می کند که ضمن آن شریف حسنی علی بن برکات را مدح و ستایش کرده، در مورد نزول آیه "سأل سائل" در اطراف قضیه غدیر از او حدیثی روایت شده و سخنانی پیرامون صحت حدیث غدیر و مفاد آن نقل شده است.
8- حسین بن امام منصور بالله قاسم بن محمد بن علی یمنی؛ متوفای 1050، صاحب تألیف گرانبها و وزین که در دو مجلد ضخیم در هند به چاپ رسیده و آن را به «غایة السئول فی علم الاصول» نامیده، و شرح آن به نام «هدایت العقول» در سال 1049 از آن فراغت یافته، محبی در جلد 2 «خلاصه» ص 104 شرح حال او را ثبت و از قول قاضی حسینی مهلا گوید که او در حق نامبرده چنین گفته: پیشوای علوم محمد (ص)، آنچنان کسی که اهل تحقیق، اعتراف به مراتب تحقیق او، و ارباب دقت نظر تصدیق به دقت نظر او نمودند و در تمام اقطار بلاد یمن به دارا بودن علوم عالیه مشهور گشته، او از پدرش: امام منصور اخذ حدیث نموده، سپس بقیه استادان او را ذکر نموده و از جمله تصانیف عالیه او همین کتاب «غایة السئول» و شرح آن: «هدایت العقول» را به شمار آورده و کتابی هم در آداب علماء و متعلمین، سپس گوید: نامبرده کتاب مزبور را از «جواهرالعقدین» تالیف سید سمهودی خلاصه نموده، سپس قطعه ای از نمونه های شعر او را ذکر نموده. نامبرده در کتاب خود «هدایت العقول» (که در نزد مؤلف معظم «الغدیر» موجود است) حدیث غدیر را به طرق بسیار ذکر نموده که هر گاه جداگانه آن را تنظیم می کرد خود رساله ای مستقل بود، سخنی از او در پیرامون سند حدیث غدیر خم نقل شده است.
9- شیخ احمد بن محمد بن عمر قاضی القضات ملقب به شهاب الدین -خفاجی- مصری- حنفی؛ متوفای 1069 (که سن او قریب نود سال بوده)، محبی در جلد 1 «خلاصه الاثر» ص 331- 343 در شرح حال و ستایش او بسط کلام داده و استادان و تألیفات او را تعداد کرده و اشعار نموده که نامبرده متصدی قضاوت شد و به دمشق آمد و در آنجا مسکن گرفت، و نمونه ای از شعر او را ذکر کرده و درباره او چنین گوید: «دارای تصنیف های حساس و مهم و یکی از شخصیتهائی است، که در احاطه و تخصص شهرت جهانی یافته، و در عصر خود به مانند ماه آسمان دانش و خورشید تابان در افق نظم و نثر بوده، بر اهل تألیف و ارباب تصنیف ریاست و سروری داشته و نام و شخصیت او به تمام نقاط منتشر گشته و اخبار او چون ستاره گان درخشان فلک در افق علوم تابیده و هر که را دیدیم و از هر کسی که ملاقات او را درک کرده شنیدیم، همگان به یگانه بودن و برتری او در تقریر و تحریر و حسن انشاء معترف بودند، و کسی در زمان او به جایگاه بلند او در دانش نرسیده، و تألیفات او بسیار و در خور استفاده عموم و در تمام بلاد منتشر گشته و از این راه موفقیت و سعادت بزرگی را احراز نموده است.» تا آخر...
نامبرده حدیث غدیر را در جلد 3 شرحی که به نام «نسیم الریاض» بر کتاب «الشفاء» تألیف قاضی عیاض نوشته و در چهار مجلد به چاپ رسیده، در ص 456 ذکر نموده، آنجا که مصنف (قاضی عیاض) گوید: رسول خدا (ص) درباره علی (ع) فرمود «من کنت مولاه فعلی مولاه؛ اللهم وال من والاه و عاد من عاداه» شارح نامبرده گوید: «و این فرمایش در غدیر خم بوده در حالی که آن حضرت برای مردم خطبه خواند...»
10- عبدالحق بن سیف الدین دهلوی- بخاری؛ متوفای 1052، صاحب تألیفات گرانبها، از جمله: «اللمعات فی شرح المشکات»، و «رجال المشکات» و «ترجمه فصل الخطاب»، و «جذب القلوب»، و «اخبار الاخیار» و «مدارج النبوه». از او سخنانی پیرامون سند حدیث غدیر نقل شده است.
11- محمد بن محمد مصری؛ مؤلف کتاب «الدرر العوال بحل الفاظ بدء المآل»، در کتاب مزبور در ذکر نام أمیرالمؤمنین (ع) گوید: «در فضل او احادیث بسیار وارد شده، از جمله آنها: فرمایش رسول خدا (ص) من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاده.»
12- محمد محبوب العالم ابن صفی الدین جعفر- بدر العالم؛ مؤلف تفسیر مشهور به (تفسیر شاهی)، در تفسیر او حدیثی در باب نزول آیه تبلیغ درباره علی (ع) و نزول آیه "سأل سائل" پیرامون حدیث غدیر روایت شده است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا