داستان تهنیت (حجة الوداع)

1- شیخ الاسلام حموینی، متوفای 722 در «فراید السمطین» در باب 13 گوید: خبر داد ما را شیخ- امام (استاد و پیشوا) عمادالدین عبد الحافظ بن بدران به وسیله قرائت من بر او در شهر نابلس در مسجد آنجا به او گفتم: «قاضی ابوالقاسم عبدالصمد بن محمد بن ابالفضل انصاری حرستانی بر سبیل اجازه به تو خبر داد.» نامبرده اقرار بدان نمود، گفت: خبر داد ما را ابوعبدالله محمد بن ابی الفضل عراوی به طور اجازه، گفت: خبر داد: شیخ السنه، ابوبکر احمد بن حسین بیهقی حافظ، گفت: خبر داد حاکم ابویعلی زبیر بن عبدالله نوری به اخبار از ابوجعفر احمد بن عبدالله بزاز به اخبار از علی بن سعید برقی به اخبار از ضمرة بن ربیعه از ابن شوذب از مطر وراق، از شهر بن حوشب، از ابی هریره به لفظ خطیب بغدادی مذکور در صفحه 119 و گفت: خبر داد ما را پیشوای زاهد، وحیدالدین محمد بن ابی بکر بن ابی یزید جوینی به وسیله قرائت من بر او در خیر آباد در جمادی الاولی سال 663 به اخبار از امام سراج الدین محمد بن ابی الفتوح یعقوبی به طور استماع که گفت: خبر داد ما را پدرم امام فخرالدین ابوالفتوح بن ابی عبدالله محمد بن عمر بن یعقوب که گفت: خبر داد ما را استاد پیشوا محمد بن علی بن فضل قاری، و خبر داد مرا سید و پیشوای منزه فخرالدین مرتضی بن محمود حسینی اشتری بر سبیل اجازه در سال 671 به روایت او از پدرش که گفت: خبر داد مرا پیشوا، مجدالدین ابوالقاسم عبدالله بن محمد قزوینی، گفت: خبر داد ما را، جمال السنه ابوعبدالله محمد بن حمویه بن محمد جوینی گفت: خبر داد ما را جمال الاسلام ابوالمحاسن علی بن شیخ الاسلام فضل بن محمد فارندی، گفت خبر داد ما را پیشوا عبدالله بن علی استاد زمان خود که در طریقت مشار الیه بود و مورد توجه مسلمین و پیشوا در شریعت، گفت: خبر داد ما را ابوالحسن علی بن محمد بن بندار قزوینی در مکه به اخبار از علی بن عمر بن محمد حبری بر سبیل قرائت بر او به اخبار او از محمد بن عبیده قاضی به اخبار از ابراهیم ابن حجاج، از حماد، از علی بن زید و ابی هارون عبدی، از عدی بن ثابت از براء بن عازب که گفت:
با رسول خدا (ص) در حجة الوداع همراه بودیم، آمدیم تا به غدیر خم رسیدیم، در آنجا نماز جماعت را اعلام فرمود، و زیر دو درخت برای پیغمبر رفته شد، سپس پیغمبر (ص) دست علی (ع) را گرفت و فرمود: «آیا من به اهل ایمان اولی (سزاوارتر) از خود آنان نیستم؟» گفتند: «آری هستی.» فرمود: «آیا من به هر مؤمنی اولی نیستم از خودش؟» گفتند: «آری هستی.» فرمود «آیا زنهای من مادران مؤمنین نیستند؟» گفتند: «چرا.» فرمود «پس این (اشاره به علی (ع)) مولای کسی است که من مولای اویم- بار خدایا دوست بدار آنکه او را دوست بدارد و دشمن بدار آنکه او را دشمن بدارد.» بعد از این جریان عمر بن خطاب او را (علی (ع) را) ملاقات کرد و به او گفت: «گوارا باد تو را ای پسر ابی طالب، صبح و شام نمودی در حالی که مولای هر مرد و زن با ایمان هستی.»
سپس (حموینی) گوید: «امام حافظ- شیخ السنه ابوبکر احمد بن حسین بیهقی این حدیث را در فضائل امیرالمؤمنین علی (ع) وارد کرده و من آن را از خط مبارکش نقل نمودم، و گفت: خبر داد ما را- استاد- پیشوا عمادالدین عبدالحافظ بن بدران بن شبل بن طرحان مقدسی به وسیله قرائت من بر او در شهر نابلس، و شیخ صالح- محمد بن عبدالله انصاری حرستانی به طریق اجازه روایت آن، از ابی عبدالله محمد بن فضل عراوی به طریق اذن روایت آن، از استاد- پیشوا، ابی بکر احمد بن حسین که گفت: خبر داد ما را علی بن احمد بن عبید به اخبار از احمد بن سلیمان مؤدب به حدیث از عثمان و او از زید بن حباب به حدیث او از حماد بن سلمه از علی بن زید بن جدعان، از عدی بن ثابت از براء که گفت: با رسول خدا (ص) رو آوردیم...» تا آخر حدیث که ذکر شد.
2- نظام الدین قمی نیشابوری روایت او به لفظ ابی سعید خدری در ص 99 گذشت.
3- ولی الدین خطیب در «مشکاة المصابیح» که در سال 737 تألیف شده در ص 557 داستان تهنیت را به طریق احمد از براء بن عازب و زید بن ارقم به لفظ مذکور وی در ص 182 روایت نموده.
4- جمال الدین زرندی مدنی متوفای هفتصد و پنجاه و اند، داستان تهنیت را در کتاب خود «درر السمطین» از طریق حافظ ابی بکر بیهقی به اسنادش از براء بن عازب به لفظ مذکور از حموینی روایت نموده. و در روایت او مذکور است: «تا اینکه در روز پنجشنبه هجدهم ذی الحجة به غدیر خم رسیدیم پس نماز جماعت اعلام شد...»
5- ابوالفداء ابن کثیر شامی، شافعی، متوفای 774 در کتاب خود «البدایة و النهایة» جلد 5 ص 209- 210 داستان تهنیت را به لفظ احمد بن حنبل از براء بن عازب از طریق حافظ ابی یعلی موصلی و حافظ حسن بن سفیان- نامبردگان- و نیز از براء بن عازب از طریق ابن جریر از ابی زرعه، از موسی بن اسماعیل منقری از حماد بن سلمه، از علی بن زید و ابی هارون عبدی از عدی بن ثابت از براء، و از حدیث موسی بن عثمان خضرمی از ابی اسحاق سبیعی از براء و زید بن ارقم روایت نموده و در ص 212 از ابی هریره به لفظ خطیب بغدادی آورده.
6- تقی الدین مقریزی مصری، متوفای 845 داستان تهنیت را در «خطط» ص 223 به طریق احمد از براء بن عازب به لفظ پیش گفته روایت نموده است.
7- نورالدین ابن صباغ مالکی، مکی، متوفای 855 داستان تهنیت را در «الفصول المهمه» ص 25 از احمد و حافظ بیهقی از براء بن عازب به همان لفظ مذکور آنها حکایت نموده.
8- قاضی نجم الدین اذرعی، شافعی، متوفای 876 در «بدیع المعانی» صفحه 75 گوید: و به تحقیق وارد شده که عمر بن خطاب رضی الله عنه هنگامی که سخن رسول خدا (ص) را شنید که فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه» به علی رضی الله عنه گفت: «گوارا باد تو را، گردیدی مولای هر مرد و زن مؤمن.»
9- کمال الدین میبدی در شرح دیوان منسوب به امیرالمؤمنین (ع) در صفحه 406 حدیث احمد را از براء بن عازب و زید بن ارقم به لفظ پیش گفته اش ذکر نموده است.
10- جلال الدین سیوطی متوفای 911 داستان تهنیت را در «جمع الجوامع» به طوری که در کنزالعمال جلد 6 ص 397 مذکور است به نقل از حافظ ابن ابی شیبه ذکر نموده.
11- نورالدین سمهودی، مدنی، شافعی، متوفای 911 داستان تهنیت را در کتاب خود (وفاء الوفا باخبار دار المصطفی) جلد 2 ص 173 نقل از احمد بطریق او از براء و زید روایت نموده است.
12- ابوالعباس شهاب الدین قسطلانی، متوفای 923 در جلد 2 «مواهب اللدنیة» ص 13 در معنی مولی گوید: «و سخن عمر که گفت: اصبحت مولی کل مؤمن، یعنی ولی کل مؤمن.»
13- سید عبدالوهاب حسینی، بخاری، متوفای 932.
14- ابن حجر عسقلانی، هیتمی، متوفای 973 در «الصواعق المحرقه» صفحه 26 درباره مفاد حدیث گوید: «ما این را قبول داریم که او (یعنی علی (ع)) اولی است، ولی تسلیم به این معنی نمی شویم که اولی به امامت است بلکه مراد این است که او اولی به پیروی و نزدیکی به سوی اوست، تا آنجا که گوید: و همین معنی است که ابوبکر و عمر از حدیث فهمیده اند و فهم این دو نفر کافی است، چه آن دو پس از آنکه (سخن پیغمبر (ص) را) شنیدند به او (علی (ع)) گفتند گردیدی ای پسر ابی طالب مولای هر مرد و زن مؤمن...» این حدیث را دارقطنی روایت نموده است.
15- سید علی بن شهاب الدین همدانی داستان تهنیت را در «مودة القربی» به لفظ براء روایت نموده.
16- سید محمود شیخانی، قادری، مدنی در کتاب خود (الصراط السوی فی مناقب آل النبی) گوید ابویعلی و حسن بن سفیان در مسندشان از براء بن عازب رضی الله عنه روایت نموده اند که گفت: «در حجة الوداع با رسول خدا (ص) بودیم...» تا آخر لفظی که از آن دو ذکر شد. و سپس گوید: حافظ ذهبی گفته: «این حدیث حسن است و تمام علماء اهل سنت بر آنچه ما گفتیم اتفاق نموده اند.» سپس درباره آنچه که از خطبه غدیر (به عقیده او) درست است گوید: و صحیح از جمله آنچه ذکر کردیم نیز این فراز از فرموده پیغمبر (ص) است: «الست اولی بکل مؤمن من نفسه؛ آیا من به هر مؤمنی اولی نیستم از خودش؟» گفتند: «آری، هستی.» فرمود: «همانا این (اشاره به علی (ع)) مولای کسی است که من مولای اویم، بار خدایا، دوست بدار آنکه را که او را دوست دارد و دشمن بدار آنکه را که او را دشمن بدارد.» پس از این گفتار عمر رضی الله عنه او را (علی (ع) را) ملاقات کرد و گفت: «گوارا باد تو را، صبح و شام نمودی در حالی که مولای هر مرد و زن مؤمن هستی.» قسمتهای صحیح و حسن پایان یافت و در آنچه ذکر شد چیزی از ساخته ها و افترائات مدعی در میان نیست تا آخر....
17- شمس الدین مناوی، شافعی، متوفای 1031 در کتاب «فیض القدیر» جلد 6 ص 218 گوید: «چون ابوبکر و عمر این را (حدیث الولایه) شنیدند گفتند (طبق آنچه که دارقطنی از سعد بن ابی وقاص روایت نموده): گردیدی ای پسر ابی طالب مولای هر مرد و زن مؤمن.»
18- شیخ احمد باکثیر مکی، شافعی، متوفای 1047 داستان تهنیت را در (وسیلة المآل فی عد مناقب الآل) به لفظ براء بن عازب روایت نموده.
19- ابوعبدالله زرقانی، مالکی، متوفای 1122 در «شرح المواهب» جلد 7 صفحه 13 گوید: دارقطنی از سعد روایت نموده که گفت: «چون ابوبکر و عمر این را شنیدند گفتند: گردیدی ای پسر ابی طالب مولای هر مرد و زن مؤمن.»
20- حسام الدین بن محمد بایزید سهارنپوری داستان تهنیت را در (مرافض الروافض) به لفظی که در ج 1 ص 228 گذشت ذکر نموده است.
21- میرزا محمد بدخشانی داستان تهنیت را در دو کتاب خود (مفتاح النجا فی مناقب آل العبا) و (نزل الابرار بما صح فی اهل البیت الاطهار) از براء و زید از طریق احمد ذکر نموده.
22- شیخ محمد صدرالعالم داستان تهنیت را در (معارج العلی فی مناقب المرتضی) از طریق احمد از براء و زید ذکر نموده.
23- ابو ولی الله احمد عمری دهلوی، متوفای 1176 لفظ او در ج 1 ص 230 گذشت.
24- سید محمد صنعانی، متوفای 1182 در (الروضة الندیة شرح التحفة العلویة) از محب الدین طبری حدیثی را که از طریق احمد از براء روایت نموده ذکر کرده است.
25- مولوی محمد مبین لکهنوی داستان تهنیت را در (وسیلة النجاة) از براء و زید ذکر نموده است.
26- مولوی ولی الله لکهنوی داستان تهنیت را در (مرآت المؤمنین فی مناقب اهل بیت سید المرسلین) به لفظ احمد ذکر نموده و گفته: «... و در روایتی (چنین مذکور است) به به. یا علی صبح و شام نمودی...» تا آخر.
27- محمد محبوب العالم در (تفسیر شاهی) از ابی سعید خدری آنچه را که در صفحه 99 به لفظ نیشابوری گذشت ذکر نموده است.
28- سید احمد زینی دحلان، مکی، شافعی، متوفای 1304 در جلد 2 «الفتوحات الاسلامیه» ص 306 گوید: «عمر رضی الله عنه، علی بن ابی طالب و اهل بیت رسول خدا (ص) را دوست می داشت، و در این مورد مطالب بسیاری از او به دست آمده، و از آن جمله است این مطلب که چون پیغمبر (ص) فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه، ابوبکر و عمر رضی الله عنهما گفتند: گردیدی ای پسر ابی طالب مولای هر مرد و زن مؤمن.»
29- شیخ محمد حبیب الله شنقیطی، مدنی، مالکی، داستان تهنیت را در (کفایة الطالب فی حیاة علی بن ابی طالب) صفحه 28 از طریق ابن سمان، از براء بن عازب و از طریق احمد، از زید بن ارقم به لفظ مذکور ذکر کرده است.
 

منـابـع

کلیــد واژه هــا