سابقه اندیشه مادی گرایانه در تمدن اسلامی

اندیشه های مادی در جهان اسلام و در فرهنگ و تمدن اسلامی سابقه طولانی دارد. از آیات قرآن بر می آید که اندیشه انکار خدا و معاد در عصر جاهلیت در میان مردم جزیره العرب وجود داشته است. از قرن دوم هجری که اختلاط ملل مختلف آغاز شد و برخورد عقاید و آرای سخت اوج گرفت، مادیین در کمال آزادی عقاید و اندیشه های خویش را در محافل علمی و در مجالس علنی ابراز می داشتند و دیگران را به پیروی از مکتب خویش دعوت می کردند. احیانا در مسجد الحرام و یا مسجد النبی حلقه تشکیل می دادند و به گفتگو درباره عقاید خویش می پرداختند.
اینچنین آزادی برای مادیین در هیچ محیط مذهبی در جهان سابقه ندارد. با همه اینها، با آنکه اندیشه های مادی همواره در محافل علمی و غیر علمی مطرح بود، این اندیشه ها طرفدارانی از اندیشمندان واقعی به دست نیاورد. افرادی بوده اند که مادی فکر می کرده اند، ولی هیچ گاه شخصیت برجسته صاحب نظر علمی را نمی یابیم که واقعا پیرو مکتب مادی باشد.
آنچه احیانا به عبدالله بن مقفع و زکریای رازی و یا خیام نسبت داده می شود، اساس درستی ندارد و غالبا دشمنان اینها روی اغراض شخصی این نسبت ها را داده اند. (رجوع شود به کتاب "خدمات متقابل اسلام و ایران" بخش سوم، فصل فلسفه و حکمت) با اینکه در همه دوره ها زنادقه و دهریینی بوده اند که با شعر و نثر و خطابه عقاید خویش را تبلیغ می کرده اند، ما از نظر تاریخ اندیشه به اندیشه ای قابل طرح از مادیین بر نمی خوریم. اندیشه هایی که به سود فلسفه مادی و به عنوان اشکال و ایرادی بر فلسفه الهی طرح شده -که قابل بررسی بوده است- از طرف خود الهیون طرح شده است. از این رو مادیین در جهان اسلام "تاریخ" و سرگذشت دارند، اما اندیشه های مادی "تاریخ" و سرگذشتی ندارد.
در نیم قرن اخیر، فلسفه مادی در ایران و سایر کشورهای اسلامی در اثر ترجمه کتب فلاسفه مادی غرب جانی تازه گرفت و پیروانی به دست آورد، ولی در همان حمله اول بی پایگی اش ظاهر شد و از پای در آمد، معلوم شد که اندیشه های مادی با همه زرق و برق های ظاهری، محتوایی ندارد. کاملا مشهود است که ماتریالیست های ایران در برابر الهیون پاسخی ندارند و جز تکرار همان سخنان همیشگی کاری از آنها ساخته نیست. آنان ترجیح می دهند که خود را درگیر این مسائل نکنند و همان روش "سراسر تبلیغی" را که با آن آشنا هستیم ادامه دهند.
ماتریالیست های ایران اخیرا به تشبثات مضحکی دست زده اند. این تشبثات بیش از پیش فقر و ضعف این فلسفه را می رساند. یکی از این تشبثات "تحریف شخصیت ها" است. کوشش دارند از راه تحریف شخصیت های مورد احترام، اذهان را متوجه مکتب و فلسفه خود بنمایند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا