شرح صدر و سبکباری

خدای سبحان به رسول اکرم (ص) می فرماید: «ما برای اینکه تو را به مکتب لدی اللهی برسانیم و از أم الکتاب برخوردارت کنیم ظرف دلت را باز کردیم تا گنجایش این علوم را داشته باشد.» «ألم نشرح لک صدرک* و وضعنا عنک وزرک* الذی أنقض ظهرک؛ آيا براى تو سينه ‏ات را نگشاده ‏ايم؟ و بار گرانت را از [دوش] تو برنداشتيم؟ [بارى] كه [گويى] پشت تو را شكست.» (انشراح/ 1- 3)
آن بار توان فرسا را از دوش تو برداشتیم و سینه ات را گشودیم، مانعی از درون و فشاری از بیرون نداری، می توانی اسرار را بنگری، و سختیها را تحمل کنی. تا انسان بار را از دوش ننهد و جان خویش را وسعت نبخشد توان طی راه رسول را ندارد. خداوند پیامبرش را چنین معرفی می کند که نه باری بر دوش دارد و نه تنگنایی در دل. انسان باید بکوشد که باری از حقوق دیگران بر دوش خود ننهد، سبکبار باشد زیرا سالک سبکبار می تواند از دریا بگذرد و بشود «سبکباران ساحلها» و آنان که در کنار ساحل توقف کرده، توان گذر از دریا را ندارند سنگین بار ساحلند. آنان که باری بر دوش ندارند می توانند راه را طی کنند: «تخففوا تلحقوا» کسی که سینه ای باز داشته باشد می تواند راهی راه غیب گردیده، و اسرار جهان را ببیند و خداوند رسولش را به این دو سلاح مسلح کرده می فرماید: نه باری بر دوش داری که مانع رفتنت بشود و نه سینه ای بسته، که نگذارد امور غیب را ببینی، آنگاه سخن از «و رفعنا لک ذکرک؛ و نامت را براى تو بلند گردانيديم.» (انشراح/ 4) و سایر مکارم و پاداشهای معنوی مطرح می شود.
خداوند به انسانها آموخت که از انشراح صدر، برخوردار باشید و برای برداشتن بار قرآن ناچارید از بار خودتان کم کنید، اگر بخواهید با دید مادی جهان را ببینید و آن را تبیین کنید زمینی که زیر پای شماست و آسمانی که بالای سر شما سایه افکنده از شما بالاتر است، کوهی که در دامنه ی آن زندگی می کنید از شما سرفرازتر است، ولی اندیشه ی الهی شمارا از زمینی که زیر پایتان است برتر و از آسمانی که بر فراز شماست بلندتر و از کوههایی که در دامنه ی آن زندگی می کنید سرفرازتر می کند، قرآن همه ی این مسائل را به صورت نفی و اثبات بیان کرده است.
خداوند به انسان متکبر می گوید: تو تنها در محدوده ی ماده می اندیشی از این رو زمین از تو بزرگتر، آسمان از تو رفیعتر و کوه از تو سخت تر است؛ چون زمین و آسمان و کوه از نظر مادی از پیکر یک متفکر مادی سنگین ترند: «لخلق السموات والأرض أکبر من خلق الناس؛ قطعا آفرينش آسمانها و زمين بزرگتر [و شكوهمندتر] از آفرينش مردم است.» (غافر/ 57) به چه چیز فخر می کنید؟ آفرینش آسمانها از شما بزرگتر، سن آن از شما کهنسالتر، و از نظر طول و عرض و عمق نیز از شما قویتر است. «ءأنتم أشد خلقا أم السماء بناها؛ آيا آفرينش شما دشوارتر است ‏يا آسمانى كه [او] آن را برپا كرده است.» (نازعات/ 27) شما بزرگترید یا آسمان؟