غزالی

امام محمد غزالی طوسی، فیلسوف و دانشمند شهیر مسلمان در طوس (505 ق). ابوحامد محمد غزالی در سال 450 قمری در روستای «طایران» طوس دیده به جهان گشود. وی پس از تحصیل مقدمات، برای تکمیل تحصیلات و بهره وری از محضر استادان دیگر رهسپار جرجان (گرگان) شد. در بیست و سه سالگی از طوس به نیشابور عزیمت و از محضر استادش امام الحرمین جوینی کسب فیض نمود. در سی و چهار سالگی چنان اوج گرفت که بر کرسی تدریس نظامیه بغداد، بزرگ ترین دانشگاه دورانش تکیه زد. در مدرسه نظامیه بغداد، سیصد تن از افاضل وقت از درس او استفاده می کردند و در اندک زمانی، علاوه بر آن مقام علمی بزرگ، در امور سیاسی نیز، نفوذ فوق العاده ای کسب نمود. اگر چه او را در ردیف فلاسفه به معنی مصطلح شمردن صحیح نیست، او خود را فیلسوف نمی شمارد بلکه مخالف فلسفه و فلاسفه مخصوصا ابن سینا است و فلسفه را نزد استاد نخوانده بلکه سه سال به مطالعه فلسفه پرداخته، سپس کتاب مقاصد الفلاسفه را نوشته و بعد تهافت الفلاسفه را که از کتب مهم دوره اسلامی است.
ضد فلسفه در جهان اسلام زیاد بوده اند، اما هیچکس به قدرت غزالی نبوده است، اگر به فاصله کمی افرادی نظیر سهروردی و خواجه نصیرالدین ظهور نکرده بودند غزالی بساط فلسفه را برچیده بود. (برای اطلاع از تاریخ و اندیشه غزالی رجوع شود به کتاب غزالی نامه آقای جلال همائی و کتاب فرار از مدرسه آقای دکتر عبدالحسین زرین کوب استادان دانشگاه تهران) در عین حال نظر به اینکه نظریات منفی غزالی و به ندرت نظریات مثبت او نقشی در تحول فلسفه داشته است، ما او را در ردیف فلاسفه آوردیم. در این طبقه از محمد شهرستانی و ابوحاتم مظفر اسفرازی و میمون بن نجیب واسطی باید نام برد، ولی اولی بیشتر متکلم است تا فیلسوف و دو نفر دیگر بیشتر ریاضیدانند تا فیلسوف.
غزالی پس از آگاهی از آرای فرقه های گوناگون دوران خود طریقه صوفی را برگزید. به تمام علایق دنیوی پشت پا زد و رهسپار دیار عشق و حقیقت و انزوار شد. امام محمد غزالی در سال 488 قمری به سبب بحران روحی و فکری شدید، تدریس را رها کرد و بغداد را به قصد حج ترک نمود. از آن پس عزلت را بر آن همه عزت ظاهری ترجیح داد و قدم به دایره زهد و انقطاع از دنیا و تصوف گذاشت. وی پس از بازگشت از حج در بیت المقدس مسکن گزید و در همین ایام معروفترین کتاب خود «احیاء العلوم الدین» را به رشته تحریر درآورد که کمتر کتابی در میان مسلمین به اندازه این کتاب اثر گذاشته است. از کتاب های دیگر ایشان می توان کیمیای سعادت، نصیحه الملوک، معیارالعلم و یاقوت التأویل فی تفسیرالتنزیل در 40 جلد را نام برد. تعداد تألیفات غزالی بیش از 60 عنوان می باشد. سرانجام این عارف و حکیم بزرگ در سال 505 هـ ق در 55 سالگی در زادگاهش وفات یافت و در همان جا مدفون گشت.