مفهوم فرهنگ اسلامی و ویژگی های آن

مفهوم فرهنگ اسلامی
برخی از اندیشمندان اسلامی معاصر، فرهنگ را به معنایی عام به کار برده اند که شامل علوم عقلی (مانند ریاضیات و منطق)، علوم تجربی و علوم نقلی (مانند صرف و نحو و تاریخ) می گردد. ارکان آن عبارت است از: فلسفه، عرفان، دین، هنر، ادبیات، کلام (عقاید)، اخلاق، فقه، نظام های ارزشی حقوقی، اخلاقی و دینی، زیباشناختی، عرف و عادات و آداب و رسوم. در یک تعریف کلی از فرهنگ دینی می توان گفت: «فرهنگ دینی عبارت است از عقاید، باورها، الگوها، روش و شیوه های عمل جامعه ای که به یکی از شریعت های الهی ایمان دارد و در اعتقادات و اعمال از پیامبر خدا پیروی و اطاعت می کند». بر این اساس فرهنگ اسلامی عبارت است از: «مجموعه عقاید، باورها، ارزش ها، آداب و رسوم، الگوها، روش و شیوه های عمل متخذ از قرآن کریم و سنت معصومین (ع)». حال فرهنگ هر یک از افراد و جوامعی که دین رسمی آنان اسلام است، در صورتی اسلامی قلمداد می شود که همواره یاد شده بر کلیه روابط چهارگانه ایشان با خدا، خود، طبیعت و جامعه حاکم باشد. از سوی دیگر هرگاه معنای فرهنگ به دستاوردهای بشر و میراث اجتماعی آن اطلاق شود، فرهنگ اسلامی عبارت از: «مجموع آثار مثبت مادی و غیرمادی جوامع اسلامی که افراد آن عقاید، باورها، ارزشها، آداب و رسوم، الگوها و شیوه های عمل خود را از قرآن کریم و سنت معصومین (ع) اخذ کرده و در پیروی از آن، هیچ گونه کوتاهی عمدی روا ندارند».

ویژگی های فرهنگ اسلامی
اهم ویژگی های فرهنگ اسلامی عبارت است از:
1. منابع بنیادین فرهنگ اسلامی (قرآن کریم و سنت معصومین (ع)، در نوع خود بی نظیر است.
2. اصول و مبانی فرهنگ اسلامی ثابت است و با نوآوری ها، خلاقیت ها و ابتکارات مسلمین از بین نمی رود.
3. احکام، قوانین و الگوهای ارائه شده در فرهنگ اسلامی، روشن و کامل است.
4. فرهنگ اسلامی انسان را به سوی آگاهی و آزادی مسئولانه سوق می دهد و او را از اطاعت و تمکین کورکورانه قواعد اجتماعی و فرهنگ های رشد نایافته باز می دارد.
5. فرهنگ اسلامی قابلیت جهانی شدن دارد.
6. انتقال فرهنگ اسلامی سریع و نافذ است. از آنجا که فرهنگ اسلامی از سوی فطرت انسان ها مورد تأیید واقع می شود و دین اسلام، بعضی از رفتارها و رسوم را پذیرفته و تأیید می کند، پذیرش فرهنگ اسلامی از سوی افراد و جوامع به آسانی صورت می گیرد و به سرعت در اعماق قلب ها جای می گیرد.
7. فرهنگ اسلامی در چهارچوب اصول و مبانی ثابت خود، به مبادله و ارتباط با فرهنگ های دیگر می پردازد.

مقایسه فرهنگ اسلامی با فرهنگ غربی
در مقایسه فرهنگ اسلامی با فرهنگ غربی، می توان به این موارد اشاره کرد:
1. در فرهنگ اسلامی علاوه بر فضیلت محوری در اندیشه، الگوهای اخلاقی-معنوی فراوانی وجود دارد که هر یک برای تحول جامعه بشری کفایت می کند؛ در حالی که در فرهنگ غربی، اگرچه دانشمندان بسیاری بوده اند، اما هیچ یک از آنان انسان کامل و آیینه تمام نمای فضایل اخلاقی به شمار نمی آیند.
2. فرهنگ اسلامی می تواند به دغدغه همیشگی انسان (معنا و مفهوم زندگی)، پاسخ دهد و به روشنی آن را تبیین کند؛ در حالی که فرهنگ غربی از پاسخ دادن به این پرسش بنیادین ناتوان است.
3. در فرهنگ اسلامی، رابطه ای منطقی میان دنیا و آخرت وجود دارد و بهره گیری مشروع از دنیا و توجه به آخرت، هر دو، توصیه شده است؛ در حالی که در فرهنگ غربی، این دو با یکدیگر در تضاد است و پیوستن به دنیا، لازمه پشت کردن به آخرت دانسته می شود.
4. در فرهنگ اسلامی، بر اصل احترام به ملت ها و استقلال و آزادی آنان تأکید فراوان شده است؛ در حالی که در فرهنگ غربی، مفاهیمی نظیر توسعه بی قید و شرط، قدرت طلبی، استثمار ملت ها و تحقیر توده های مردمی دیگر جوامع، به چشم می خورد.
5. در فرهنگ اسلامی، دین و سیاست جلوه هایی از یک حقیقت است؛ در حالی که در فرهنگ غربی، با تسلط سکولاریسم، دین از سیاست جدا می شود.