نماز در دین یهود (انواع تفیلا)

طرح شکل واحدى براى دعا از سوی حکیمان تلمودى

پرسش هاى عملى خاصى نیز با توجه به نیاز هر عصر، مطرح شدند که به مقررات و قواعد دعا نظیر زمان و مکان، عبارت پردازى دقیق، اصلاحات و اختصار مربوط بودند. حکیمان تلمودى بر روى این مسائل مطالعه، و هر کدام دیدگاه هاى متفاوتى را مطرح کردند. آنان هنگامى که به رواج رویه هاى گوناگون در میان جماعات دینى پى بردند، بر آن شدند تا شکل واحدى براى دعا برقرار کنند و قواعد و مقررات روشنى براى آن وضع نمایند.

انواع برکت هاى گوناگون به روایت تلمود
علاوه بر دعاهاى کوتاه و بلند روزانه، برکت هاى گوناگون دیگرى نیز وجود داشت. تورات شکرگزارى براى غذا و نعمت هاى خدا را توصیه کرده بود و این مفهوم در تلمود نیز چنین شرح داده شده بود: «تمام جهان به خدا تعلق دارد و انسان بدون کسب اجازه از او حق بهره گیرى از آن را ندارد.» برکت هاى مختلف (اصولا، بیرخوت هنهنین) که توسط کسانى که از نعمتى برخوردار بودند قرائت مى شد، در واقع، تقاضاى همین اذن در تصرف بود. تلمود هم چنین با تأکیدى بیشتر بیان مى دارد که هر آن کس که از نعمت هاى این جهان، بدون ذکر برکت استفاده کند، قداست الهى را شکسته است. بنابراین، برکت هاى زیادى تألیف شده اند که پیش از استفاده از نعمت هاى گوناگون، به ویژه خوردنى ها و آشامیدنى ها، باید از حفظ خوانده شوند. حکیمان میشنایى و تلمودى به تبیین مفهوم الفاظ این برکت ها پرداختند، برکت هاى جدیدى را براى همه انواع غذا تألیف کردند و به جستجوى قواعدى پرداختند که این برکت ها را، از عمومى ترین تا اختصاصى ترین، مرتب سازد.
علاوه بر این برکت هاى روزمره، ذکرهاى زیادى نیز براى حوادث مختلف وجود داشت؛ دعایى براى زمان شادمانى و سرور، و در مقابل، برکتى نیز براى زمان غم و اندوه. حکیمان میشنایى گفته اند: «هر فردى باید همان گونه که بر خیرات ذکر مى گوید، بر شرور هم ذکر بخواند و بر هر آنچه اتفاق مى افتد با رضایت، سر تسلیم فرود آورد.» فریضه شکرگزارى به هنگام وقوع شر، نه تنها بخش کوچکى از یک فریضه کلى، بلکه بیانگر نوعى بینش درباره زندگى نیز بود. در حالى که دیگر مکاتب به دو گانه پرستى یا دو رب النوع، که یکى خالق خیر و دیگرى خالق شر است باور داشتند، یهودیت همیشه به وجودى محیط و مطلق معتقد بود. این دیدگاه در عبارات دعاهاى روزانه و برکت هایى که در بلایا قرائت مى شود، وجود دارد و تداعى کننده کلمات یشعیا (اشعیا) است که ذکر آن در مراسم دعا نیز نقل شده است: «من پدیدآورنده نور و آفریننده ظلمت، صانع سلامتى و آفریننده بدى هستم، من خداى خالق همه این چیزها هستم.» (45:7) این برکت ها نه تنها با این قبیل موضوع هاى عام رابطه دارند، بلکه چون اعتقاد بر این بود که بشر باید زندگى خود و تمام آنچه را که در اطراف خود مشاهده مى کند به یک ایمان مطلق و فراگیر ارتباط دهد، مسائل گوناگون و جزئى مربوط به زندگى روزانه و طبیعت را نیز در بر مى گیرند.
از این رو، ما با ذکرهایى مواجه مى شویم که به هنگام مشاهده یک پدیده صرفا طبیعى و حتى براى موقعیت هاى به ظاهر معمولى، نظیر دیدن اولین شکوفه هاى بهارى، بارش باران و حتى مشاهده زنان زیبا، باید بر زبان جارى شوند. این موضوع ها، عمدتا در رساله براخوت تلمود، که به برکت ها اختصاص دارد، به طور مفصل مورد بحث قرار گرفته اند.

نماز (تفیلا) در دین یهود

نماز در لفظ عبری «تفیلا» نامیده می شود. تفیلا به دو بخش کلی تفیلای عادی و تفیلای ویژه تقسیم می گردد.

تفیلای عادی در دین یهود:
این تفیلا در ایام عادی هفته (شنبه شب الی بعد از ظهر جمعه) خوانده می شود. که به ترتیب عبارتند از:
1- شحریت (نماز صبحگاه)
2- مینحا (نماز نیمروز)
3- عرویت (نماز شامگاه)

بخش اصلی نماز ها به نام «لحش»
در کلیه تفیلاهای فوق یک بخش اصلی به نام «لحش» (به معنای آهسته) یا «شمونه عسره» به معنای هجده دعا مشترک و یکسان است اما مقدمات و مؤخرات این سه تفیلا با هم متفاوت هستند. این بخش اصلی، لحش نام می گیرد. زیرا والاترین قسمت تفیلا بوده و به صورت آهسته ادا می گردد. همچنین «شمونه عسره» نام دارد زیرا در ابتدای تدوین از 18 دعا تشکیل می شد که بعدها یک دعای دیگر در میان آن جای گرفت. اما همچنان نام اولیه بر آن اطلاق می گردد. در متن لحش گاه به مناسبت های مختلف (اول ماه و اعیاد خاص یا روزهایی که در آن روزه گرفته می شود) متن هایی اضافه می شود. «شمونه عسره» یا مدح و ستایش خداوند و ذکر اعتبار معنوی اجداد اولیه یهود (حضرت ابراهیم، اسحاق و یعقوب) آغاز می گردد. سپس دعاهایی در طلب عقل و دانش، پذیرش توبه، عفو، برکت، عدالت، حمایت الهی از صادقان، ظهور ناجی جهان و توجه به دعای مومنین خوانده می شود. با دعاهایی در مدح خداوند و تقاضای صلح و سلامتی، این بخش اصلی تفیلا پایان می یابد.
مقدمات و مؤخرات نماز صبح طولانی تر از دیگر نوبت های تفیلا است اما در هر سه تفیلا این بخشها از گزیده تورات، تلمود، مزامیر داود و متون مربوط به تفیلا تشکیل شده اند. بخش مهمی که در تفیلاهای شحریت و عرویت علاوه بر بخش اصلی لحش وجود دارد متن «شمع ییسرائل» است که گزیده ای از آیات تورات است. در این قسمت توحید، پاداش و مجازات الهی و توجه به احکام خداوند مورد تاکید قرار گرفته است.

حکم نمازها برای مردان و زنان

خواندن تفیلا در هر سه نوبت بر مردان بالغ واجب است و خانمها حد اقل موظف به خواندن یک نوبت تفیلا هستند. در صورت عدم امکان خواندن یک نوبت تفیلا، می توان آن را از طریق دوبار خواندن نوبت بعدی جبران نمود.

نیت در نماز
در تلمود آمده برای آنکه نماز و دعای انسان اجابت شود باید نماز و دعا صمیمانه باشد و از اعماق قلب برخیزد و آن کس که شایستگی آن را داشته باشد دعایش مستجاب می شود. البته نباید از ترس نپذیرفتن دعا و نماز از خواندن آنها خودداری کرد. تا آن جا که اگر شمشیری تیز روی گردن او گذاشته شود و قصد کشتن او نماید با زخم نباید نماز را ترک گفت و از رحمت ایزدی ناامید شد. در حین نماز نباید به خود بیندیشید بلکه باید به فکر همنوعان خویش نیز باشد، البته علاوه بر نماز و دعاهای شخصی، فرد موظف است در نمازهای جماعت نیز شرکت کند و در صورتی مورد اجابت قرار می گیرد که در کنیسه خوانده شود.
هر کس در شهر او کنیسه باشد و به نماز جماعت نرود او را همسایه بد خطاب می کنند. برای شرکت در نماز جماعت باید حد اقل ده نفر حضور داشته باشند که سن آنها را سیزده سال (سن بلوغ) به بالا باشد که می گویند هرگاه ده نفر یهود دور هم جمع شوند و به نماز و دعا بپردازند یهوه (خدا) در میان ایشان مسکن می گزیند.

قبله

جهت گیری برای خواندن تفیلا (چه شخصی و جماعتی و در کنیسا یا بیرون از آن) رو به سوی مغرب و با نیت «بیت المقدس» می باشد. هرچند که خواندن تفیلا در جهت دیگر نیز آن را باطل نمی کند. در نقاط دیگر عالم با توجه به محل قرارگیری آن مکان نسبت به اورشلیم و بیت المقدس ممکن است که جهت به سمت مشرق تغییر یابد.

وقت نمازهای سه گانه
وقت هر نمار به ترتیب به صورت زیر است:
1- وقت نماز صبحگاه (تفیلای شحریت) از حدود یک ساعت قبل از طلوع آفتاب است تا حدود 4 ساعت پس از آن یعنی تقریبا هشت یا نه صبح. (بستگی به آرام یا تند خواندن آن دارد)
2- وقت نماز نیمروز (تفیلای مینحا) از نیم ساعت پس از ظهر شرعی تا دقایقی پس از غروب آفتاب است.
3- وقت نماز شامگاه (تفیلای عرویت ) از غروب آفتاب است تا قبل از سپیده دم روز بعد. بعضی از شب ها نیز از ساعت سه بعد از نیمه شب تا طلوع آفتاب مناجات می خوانند.

مکان نماز (تفیلا) در آیین یهود:
شرط اصلی مکان تفیلا، پاکی آن است. و در هر مکان می توان تفیلا را به تنهایی یا جماعتی برگزار کرد. اما مکان رسمی نماز یهود در کنیسا (کنیسه) یا لفظ صحیح تر آن «بت هکنست» است. اجزا اصلی کنیسا عبارتند از:
1- صحن اصلی نمازگزاران (نشسته بر زمین یا صندلی)
2- پیشخوان و میز پیش نماز (شالیح صیپور) که «توا» نام دارد.
3- «هخال» (جایگاه قرارگیری اسفار تورات)
4- سکوی جلوی هخال به نام «دوخان» که محل اجرای برخی مراسم خاص کاهنان. (مردان از نسل حضرت هارون)

نماز جماعت در یهود
نماز جماعتی در یهود با حضور حد اقل ده نفر مرد بالغ (بالای 13 سال) برگزار می شود. در تفیلای جماعتی یک نفر به عنوان پیش نماز که «شالیح صیپور» نام می گیرد، تفیلا را با صدای بلند می خواند اما بخش لحش را همانند سایرین آهسته می خواند. در تفیلاهای شحریت و مینحا دوباره بخش لحش توسط شالیح با صدای بلند قرائت می گردد.

مقدمات و شرایط نماز در دین یهود
مقدمات و شرایط نماز در دین یهود به شرح زیر است:
1- پاک بودن بدن، لباس و مکان نمازگزار از هرگونه کثافت و نجسی و شستن دست ها و صورت به عنوان وضو و پوشیده بودن بدن در حد معمول.
2- انداختن صیصیت یا طلیت بر دوش: نمازگزار برای نماز خواندن باید صیصیت یا طلیت بر دوش بیندازد. به خصوص آقایان در تفیلای شحریت از این نماد استفاده می کنند. صیصیت یا طلیت، پارچه سفید رنگی است به شکل مستطیل که بالاتنه را می پوشاند و در چهارگوشه آن بندهایی به روش خاص گره خورده اند و نشانی از احکام الهی هستند و آن را در نمازها علی الخصوص نماز صبح بر دوش می اندازند.
3- بستن تفیلین (Tephilin) به دست ها و پیشانی: تفیلین عبارت است از دو محفظه ی چرمی مکعبی شکل که دو تسمه ی چرم به آن متصل می شود و درون آن ها ورقه های نازکی از پوست قرار دارد که روی آن چهار قطعه از مطالب تورات نوشته شده است که آن نیز نشانی از احکام و کلام الهی است. بنابراین تفیلین دو قطعه است که هر کدام از آنها تشکیل شده است از یک جعبه کوچک چرمی با تسمه های چرمی بلند. در داخل هر یک از جعبه های کوچک قطعه ای از پوست حیوانات حلال گوشت که روی آنها آیه های توحید به خط عبری نوشته شده است جا دارد. در نماز صبح یکی از این قطعات را روی پیشانی و ما بین دو چشم در مرز رستنگاه موهای سر قرار می دهند و قطعه دوم را نیز روی ماهیچه بازوی چپ و مقابل قلب می بندند. تسمه چرمی تفیلین سر، به صورت آویخته باقی می ماند. ولی تسمه های تفیلین دست، دور بازو و ساعد و کف دست و انگشتان دست چپ پیچیده می شود و تا پایان نماز روی سر و بازو باقی می ماند.

آیه های تورات در تفیلین

آیه هائی که در تفیلین نوشته شده است آیه های توحید از تورات است و عبارتند از: بشنو ای اسرائیل... (شمع اسرائیل...) و برای من تقدیس نما... (قدش لی...) و هایاکی... و هایاایم... به طوریکه از متن این فصلها نتیجه می شود بین اعضای مختلف بدن انسان، یعنی قلب و مغز و چشمها و غیره، اعضائی هستند که م توانند عامل کار خطا یا عمل صواب باشند. زیرا پس از اینکه چشم چیزی را دید، انسان خواهان آن می شود و ممکن است مغز این خواسته را تصویب کند. ولی هر یهودی، صبح پس از بستن تفیلین، موظف می شود که همواره خدای یکتا را در نظر داشته باشد تا بدین وسیله از ارتکاب عمل بد جلوگیری نموده و به انجام کار نیک تشویق شود. اگر او بخواهد به سوی بدی برود، به خاطر خواهد آورد که در تفلینی که بسته است چه دستوراتی مرقوم می باشد و با بستن آن چه تعهدی نموده است.
در فصل «شمع ایسرائل» که یکی از چهار قسمت فوق است نوشته شده است خدا را با تمام قلب و وجود خود دوست بدار. مفسران و علمای یهود از این آیه نتیجه گرفته اند که در هر انسانی دو نیروی متضاد وجود دارد که یکی از آنها انسان را به کارهای نیک تشویق و دیگری به انجام اعمال زشت و گناه هدایت می نماید. یک فرد یهودی باید بر خود مسلط باشد و هر دو فکر را تحت فرمان مغز خود در آورد. از این جهت تفیلین دست را روی دست چپ و مقابل قلب می بندیم تا قلب را کنترل کند و تفیلین سر را بین دو چشم و روی مغز می گذاریم تا چون یک نگهبان، مراقب اجرای صحیح قوانین اساسی توحیدی باشد. در روزهای شنبه و اعیاد، هنگام نماز صبح از تفیلین استفاده نمی شود و فقط صیصیت را می پوشند. اگر کسی نتوانست در نماز صبح تفیلین ببندد باید در ساعت نماز عصر این کار را انجام دهد. به عبارت دیگر هر فرد یهودی باید هر روز یک بار تفیلین را ببندد و دعای مربوط به آن را بخواند. معمولا رنگ تمام قسمتهای تفیلین سیاه است.

حکم بستن تفیلین برای پسران و دختران
وظیفه بستن تفیلین برای پسران، از سیزده سال و یک روز شروع می شود و در این سن است که پسر یهودی از نظر اجرای مراسم مذهبی کبیر شناخته می شود. هر پدر یا مادر یهودی موظف است به محض اینکه پسرش به این سن رسید برای او تفیلین تهیه نماید و طرز بستن آن را به وسیله یکی از روحانیون به او یاد دهد و او را موظف کند که هر روز این عمل واجب را انجام دهد. دختر یهودی در سن دوازده سال تکلیف شناخته می شود. در روزهای دوشنبه و پنجشنبه پس از قرائت شمونه عسره تومار دست نوشته تورات از جایگاه مخصوص خود در کنیسا خارج شده و بخش کوتاهی از فصل مربوط به آن هفته از روی آن قرائت می گردد. یهودیان معتقدند که هر کس تفیلین بر دست و پیشانی دارد نباید آلوده ی هیچ گونه گناه و اعمال ناشایست گردد و نام خدا را بیهوده بر زبان بیاورد. در کتاب زکریا آمده هر کس فرمان صیصیت و تفیلین را به دقت به جای آورد توفیق آن را می یابد که در آینده (رستاخیز) دو هزار و هشتصد نفر خدمتگذار به خدمت او کمر می بندند زیرا در آن روز از هر قوم و ملتی ده نفر گوشه ی جامه ی مرد یهودی را محکم می گیرند و به وی می گویند که ما با شما می آئیم زیرا شنیده ایم که خدا با شماست.
مردان با گذاشتن کلاه بر سر و زنان با پوشیدن موهای سر خود به نماز می ایستند.