شبهات جاودانگی دوزخ (خدمت های شقاوتمندان)

شقاوتمندان خدمت های شایسته ای به جهان و انسان کردند که چه بسا برابر یا بیش از خدمت سعادتمندان است. بنابر این، نقش بزرگی در سعادت و نیک بختی جامعه دارند. پس چرا باید چنین خدمتگزارانی بر اثر عقیده ی الحادی مثلا در عذاب جاودان به سر برند؟!

خطوط زندگى طالبان دنیا و آخرت
پاسخ: اجر و مزد هیچ کس ضایع نخواهد شد و بر پایه ی قصد و هدفی که آن را تعقیب می کرده پاداش می گیرد. پاداش ها گاهی از رحمت عام نشأت می گیرد و در دنیا شامل حال او می شود، و اگر خدمت او از ظرف عمرش بیشتر باشد در آخرت از عذاب او کاسته می شود، و گاهی از رحمت خاص نشأت می گیرد که شامل حال پارسایان می شود (نه شقاوتمندان) و از نعمت ویژه و بهشت جاودان بهره می گیرد. به هر روی، عقیده است که به عمل صورت زیبا یا نازیبا می بخشد و پاداش نیز بر این اساس محاسبه می شود: کسانى که تنها هدفشان همین زندگى زودگذر دنیاى مادى باشد، ما آن مقدار را که بخواهیم به هر کس صلاح بدانیم در همین زندگى زودگذر مى دهیم سپس جهنم را براى او قرار خواهیم داد که در آتش آن مى سوزد در حالى که مورد سرزنش و دورى از رحمت خدا است. «من کان یرید العاجلة عجلنا له فیها ما نشاء لمن نرید ثم جعلنا له جهنم یصلاها مذموما مدحورا؛ هر كس خواهان [دنياى] زودگذر است به زودى هر كه را خواهيم [نصيبى] از آن مى‏ دهيم آنگاه جهنم را كه در آن خوار و رانده داخل خواهد شد براى او مقرر مى ‏داريم.» (اسراء/ 18) "عاجله" به معنى نعمتهاى زودگذر یا دنیاى زودگذر است. قابل توجه اینکه نمى گوید هر کس به دنبال دنیا برود، به هر چه بخواهد مى رسد، بلکه دو قید براى آن قائل مى شود، اول اینکه تنها بخشى از آنچه را مى خواهد به آن مى رسد، همان مقدارى را که ما بخواهیم (ما نشاء).
دیگر اینکه همه افراد به همین مقدار نیز نمى رسند، بلکه تنها گروهى از آنها به بخشى از متاع دنیا خواهند رسید، آنها که بخواهیم (لمن نرید). و به این ترتیب نه همه دنیا پرستان به دنیا مى رسند و نه آنها که مى رسند به همه آنچه مى خواهند مى رسند، زندگى روزمره نیز این دو محدودیت را به وضوح به ما نشان مى دهد، چه بسیارند کسانى که شب و روز مى دوند و به جایى نمى رسند، و چه بسیار کسانى که آرزوهاى دور و درازى در این دنیا دارند که تنها بخش کوچکى از آن را به دست مى آورند. و این هشدارى است براى دنیا پرستان که اگر خیال کنید آخرت را به دنیا بفروشید به تمام هدفتان نائل مى شوید، اشتباه بزرگى کرده اید، بلکه گاهى هیچ و گاه به کمى دسترسى پیدا مى کنید.
اصولا دامنه آرزوهاى انسان آن قدر گسترده است که با محدودیت جهان ماده قابل اشباع نیست، تمام دنیا را به یک نفر بدهند، بسیار مى شود که اشباع نمى گردد. اما آنها که تلاش مى کنند و به هیچ نمى رسند، ممکن است به دلائل مختلفى باشد یا به خاطر آن است که هنوز امید بیدارى و نجاتشان است، و خدا به آنها محبت مى کند، و یا به خاطر آن است که اگر به جایى برسند آن چنان طغیان مى کنند که عرصه را بر خلق خدا تنگ مى نمایند.
"یصلى" از ماده "صلى" به معنى آتش افروختن و به آتش سوختن است و منظور در اینجا همان معنى دوم مى باشد. قابل توجه اینکه کیفر این گروه، ضمن اینکه آتش جهنم شمرده شده است، با دو تعبیر "مذموم" و "مدحور" تاکید گردیده، که اولى به معنى مورد سرزنش و نکوهش قرار گرفتن و دومى به معنى دور ماندن از رحمت خدا است. در حقیقت آتش دوزخ، کیفر جسمانى آنها است، و مذموم و مدحور بودن کیفر روحانى آنها، چرا که معاد هم جسمانى است و هم روحانى و کیفر و پاداش آن نیز در هر دو جنبه است.
سپس به شرح حال گروه دوم مى پردازد، تا با قرینه مقابله، آن چنان که روش قرآن است، مطلب آشکارتر شود، مى فرماید: «و من أراد الآخرة و سعى لها سعیها و هو مؤمن فأولئک کان سعیهم مشکورا؛ اما کسى که آخرت را بطلبد و سعى و کوشش خود را در این راه به کار بندد، در حالى که ایمان داشته باشد، این سعى و تلاش او مورد قبول الهى خواهد بود.» (اسراء/ 18) بنابراین براى رسیدن به سعادت جاویدان سه امر اساسى شرط است:
1- اراده انسان آن هم اراده اى که تعلق به حیات ابدى گیرد، و به لذات زودگذر و نعمتهاى ناپایدار و هدفهاى صرفا مادى تعلق نگیرد، همتى والا و روحیه اى عالى پشت بند آن باشد که او را از پذیرفتن هر گونه رنگ تعلق و وابستگى آزاد سازد.
2- این اراده به صورت ضعیف و ناتوان در محیط فکر و اندیشه و روح نباشد بلکه تمام ذرات وجود انسان را به حرکت وادارد و آخرین سعى و تلاش خود را در این به کار بندد. (توجه داشته باشید که کلمه "سعیها" که به عنوان تاکید ذکر شده نشان مى دهد او آخرین، سعى و تلاش و کوشش را که براى رسیدن آخرت لازم است انجام مى دهد و چیزى فروگذار نمى کند.)
3- همه اینها توأم با "ایمان" باشد، ایمانى ثابت و استوار، چرا که تصمیم و تلاش هنگامى به ثمر مى رسد که از انگیزه صحیحى، سرچشمه گیرد و آن انگیزه چیزى جز ایمان به خدا نمى تواند باشد.
درست است که سعى و تلاش براى آخرت بدون ایمان نخواهد بود و بنابراین مفهوم ایمان در آن نهفته شده است، ولى از آنجا که ایمان یک اصل اساسى و پایه اصلى در این راه است به آن مقدار از دلالت التزامى قناعت نکرده و با صراحت ایمان را به عنوان یک شرط بازگو مى کند.
قابل توجه اینکه در مورد دنیا پرستان مى گوید: "جهنم را براى آنها قرار مى دهیم"، ولى در مورد عاشقان آخرت مى گوید: "سعى و تلاش آنها مشکور خواهد بود" یعنى مورد تشکر و قدردانى پروردگار. این تعبیر از این که بگوید پاداششان بهشت است بسیار جامعتر و والاتر است، چرا که تشکر و قدردانى هر کس به اندازه شخصیت و سعه وجودى او است، نه به اندازه عملى که انجام گرفته است، و روى این حساب تشکر و قدردانى خدا متناسب با ذات بى پایان او است انواع نعمتهاى مادى و معنوى و هر آنچه در تصور ما بگنجد و نگنجد در آن جمع است.
در اینجا ممکن است این توهم پیش آید که نعمتهاى دنیا، تنها سهم دنیاپرستان خواهد شد و آخرت طلبان از آن محروم مى گردند، آیه بعد به این توهم پاسخ مى گوید که: «کلا نمد هؤلاء و هؤلاء من عطاء ربک؛ ما هر یک از این گروه و آن گروه را از عطاى خود بهره مى دهیم و امداد مى کنیم.» (اسراء/ 20) چرا که بخشش پروردگار از هیچکس ممنوع نیست و گبر و ترسا و مؤمن و مسلم همه از خوان نعمتش وظیفه مى خورند «و ما کان عطاء ربک محظورا؛ عطاى پروردگارت [از كسى] منع نشده است.» (اسراء/ 20)
آیه بعد یک اصل اساسى را در همین رابطه بازگو مى کند و آن اینکه همانگونه که تفاوت تلاشها در این دنیا باعث تفاوت در بهره گیریها است، در کارهاى آخرت نیز همین اصل کاملا حاکم است، با این تفاوت که این دنیا محدود است و تفاوتهایش هم محدود، ولى آخرت نامحدود، و تفاوتهایش نیز نامحدود است
خلاصه اینکه خداوند می فرماید که هر کس با سعی و تلاش خود متاع دنیا را بجوید، متاع دنیا را به او می دهیم، لیکن به هر که ما بخواهیم و هر اندازه که مشیت ازلی ما باشد. سپس در جهان آخرت دوزخ را بهره ی او گردانیم که با نکوهش و مردودی در آن درآید و کسانی که خواهان زندگی اخروی باشند و برای آن به قدر طاقت بکوشند، به شرط ایمان به خدا، البته کوشش و تلاش آنان مأجور خواهد بود، و ما به هر دو گروه از دنیا جویان و آخرت خواهان به لطف خود مدد خواهیم داد؛ زیرا هیچ کس از لطف و عطای پروردگار محروم نخواهد بود. گرچه برخی از امدادها با آزمون همراهست و بعضی از آنها به عنوان پاداش کار خیر است.
بنابراین، کافران و شقاوتمندان اگر کار شایسته، و خدمت نیک و شایان کرده باشند قطعا پاداش کار خود را، حتی افزون بر آنچه کرده اند به نحو احسن دریافت خواهند کرد.